Τα Αναφιώτικα: Μια απάντηση περί “κανονικότητας” της ιστορίας
Άρθρο γνώμης
Άννα Μαυρουδή
10/09/2019
Πρόσφατο Δελτίου Τύπου, της κας Κατερίνας Μονογυιού, η οποία εκλέχθηκε βουλευτής στο νομό Κυκλάδων στις εκλογές της 7ης Ιουλίου με τη Νέα Δημοκρατία, και είναι μέλος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων, τιτλοφορείται «επανέρχεται η κανονικότητα [….] και στην ιστορία»[1]. Αναφέρεται σε επαναφορά συγκεκριμένων θεματικών ενοτήτων της Ιστορίας, υπονοώντας ότι είχαν «λογοκριθεί» από την προηγούμενη κυβέρνηση. Ταυτόχρονα, κινδυνολογεί λέγοντας ότι «διακυβεύεται η γνώση και η επιμόρφωση των αυριανών πολιτών», εξισώνοντας την ιδιότητα του πολίτη με συγκεκριμένες απόψεις περί ιστορίας και εθνικής ταυτότητας.
Τα Αναφιώτικα: Πόσες ιστορίες; Ποιά Ιστορία;
Σχεδόν όλοι και όλες έχουμε περιπλανηθεί στα σοκάκια της περιοχής στην βορειοανατολική πλευρά της Ακροπόλεως, στα Αναφιώτικα. Αποτελεί και έναν σημαντικό τουριστικό προορισμό, σήμα κατατεθέν της Αθήνας με εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο να μαγεύονται από το «νησί» στην καρδιά της Αθήνας. Αποτελεί πλέον τρόπο τινά μια «κανονικότητα» για την πρωτεύουσα.
Η τέχνη των Κυκλαδιτών μαστόρων, λέει η ιστορία, εκτιμήθηκε από τον Όθωνα, ο οποίος κάλεσε τους κατοίκους να έρθουν στην Αθήνα, Από τις περιοχές που τους προτάθηκαν να κτίσουν τα σπίτια τους, αυτοί διάλεξαν το συγκεκριμένο σημείο διότι τους θύμιζε το Κάστρο της Ανάφης[2].
Ο οικισμός που οικοδομήθηκε περίπου το 1860 από Αναφιώτες μαστόρους, δεν ήταν πάντα τόσο δημοφιλής… Πέρα από την έχθρα των Πλακιωτών απέναντι στους «χωριάτες» από την Ανάφη, λόγιοι και μορφωμένοι της εποχής, αντιμετώπιζαν με δυσαρέσκεια και απέχθεια τα Αναφιώτικα, τα οποία και θεωρούσαν «εθνική» προσβολή. Την δεκαετία του 1950 αγοράστηκαν κάποια σπίτια από την Αμερικάνικη Σχολή Κλασσικών Σπουδών και κατεδαφίστηκαν για να αποκατασταθεί ο «αρχαίος περίπατος». Δύο δεκαετίες αργότερα, κατεδαφίστηκαν ως αυθαίρετα δεκάδες άλλα σπίτια. Σήμερα τα 45 σπίτια που έχουν απομείνει χαίρουν της προστασίας της πολιτείας, έχοντας κηρυχθεί διατηρητέα και τμήμα των νεωτέρων μνημείων της πρωτεύουσας.
Η επιλογή της συγκεκριμένης αναφοράς στα Αναφιώτικα, πέρα από το Κυκλαδίτικο ενδιαφέρον, γίνεται γιατί στην ιστορία τους καταρρίπτεται με πανηγυρικό τρόπο η θεωρία περί «κανονικότητας» της ιστορίας: ποια είναι εδώ η «κανονική» Ιστορία; Αυτή των «εθνικών» λογίων που διαχειρίζονταν την αρχαία κληρονομιά του τέλους του 190υ αιώνα[3] και θεωρούσαν επιδρομείς και «μη πολίτες» τους Αναφιώτες, όπως ο Κωστής Παλαμάς, οι οποίοι και προασπίζονταν την ιερότητα του βράχου και καταδίκαζαν την ιεροσυλία των Αναφιωτών; Αυτή των Αναφιωτών, οι οποίοι διέσωσαν βυζαντινές εκκλησίες αναστηλώνοντας τες από μόνοι τους και κατά τους βομβαρδισμούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έβρισκαν καταφύγιο στις σπηλιές της Ακρόπολης; Αυτή του κράτους[4]; Και αν ναι ποιας περιόδου; Της κατεδάφισης ή της διατήρησης τους ως μνημεία;
«Κανονικοποίηση» της επιλεκτικής μνήμης και της εργαλειοποίησης της γνώσης
Το Δελτίο Τύπου της βουλευτού Κυκλάδων γράφτηκε προφανώς με αφορμή τον επικείμενο αγιασμό για την έναρξη της σχολικής χρονιάς και στον απόηχο των δηλώσεων της Υπουργού Παιδείας, κας Νίκης Κεραμέως (αυτούσιες) «Η ιστορία (όπως διδάσκεται στο σχολείο) πρέπει να πάψει να είναι κοινωνικού χαρακτήρα, αλλά πρέπει να αναπτύσσει την εθνική συνείδηση»[5].
Με τον όρο «κανονικότητα»[6], ο οποίος εισήχθη τον τελευταίο καιρό στην καθομιλουμένη και έγινε αυτό που ο απλός κόσμος ονομάζει «καραμέλα», αντικαθιστώντας τρόπο τινά και ανά περίπτωση, την καθεστηκυία τάξη, εμφανίζονται ως «φυσικές» οι πεποιθήσεις του/της ομιλητή/-τριας. Τα παραπάνω διαμορφώνουν ένα αντιδραστικό πολιτικό λόγο, (ο οποίος πρώτα και κύρια είναι αποπροσανατολιστικός σε σχέση με την ουσία του θέματος, δηλαδή του τι μαθαίνουν τα παιδιά από την ιστορία του σχολείου) με τα εξής χαρακτηριστικά:
- λόγος αντιεπιστημονικός: όλες οι σχολές της Ιστορίας, από τις συντηρητικές μέχρι τις ριζοσπαστικές δεν έχουν τολμήσει τουλάχιστον τις τελευταίες δεκαετίες να τοποθετηθούν, ορίζοντας την Ιστορία ως εργαλείο διαμόρφωσης εθνικής συνείδησης.
- λόγος βαθειά διχαστικός: ποιος ορίζει την «κανονικότητα» στην ιστορία και ποια τελικά είναι η «μη κανονικότητα»; Αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν καθολικοί, ορθόδοξοι, άθεοι, αγνωστικιστές, κτλ ανάμεσα μας; Γιατί και με ποιους τρόπους ο κοινωνικός χαρακτήρας έρχεται σε αντιδιαστολή με την εθνική συνείδηση;
- λόγος ψευδής: ποτέ δεν αφαιρέθηκαν τα συγκεκριμένα κεφάλαια από την Ιστορία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Διδάσκονται ανελλιπώς στη Γ’ Γυμνασίου και στη Γ Λυκείου (Γενικών και Επαγγελματικών), πλην των Εσπερινών της Δ’ Λυκείου[7].
- λόγος θεοκρατικός: σε μια Ευρωπαϊκή χώρα (και όχι στο Ιράν!), ενταγμένη στην Ε.Ε εδώ και σχεδόν 30 χρόνια, ο αγιασμός, αποτελεί κομβικό σημείο της σχολικής χρονιάς και η Υπουργός Παιδείας την πρώτη μέρα ανάληψης των καθηκόντων της απεύθυνε πρόσκληση μόνο προς τους ιεροδιδάσκαλους για συνεργασία[8].
Αν κάποιοι και κάποιες πιστεύουν ότι εκτός από τις πλάκες του Μωυσή με τις 10 εντολές της Παλαιάς Διαθήκης, υπάρχουν και άλλες, οι οποίες ορίζουν άπαξ και δια παντός το σύνολο των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών διεργασιών και σχέσεων εξουσίας και κυριαρχίας, θα πρέπει να τους ενημερώσουμε ότι βρισκόμαστε στον 21ο αιώνα. Δηλαδή, βρισκόμαστε 250 περίπου χρόνια μετά τον Διαφωτισμό και 200 και χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση και Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Και αυτά στον Δυτικό Κόσμο, δηλαδή σε αυτόν που ανήκουμε. Ή νομίζουμε ότι ανήκουμε.
[1] https://www.koinignomi.gr/news/politiki/politiki-kyklades/2019/09/09/k-monogyioy-epanerhetai-i-kanonikotita-pleon-kai-stin-istoria-mas.html
[2] «Το μνημείο, ο βράχος και ο Οικισμός: Τα Αναφιώτικα», Ρωξάνη Καυταντζόγλου, στο Όρια και Περιθώρια, Εντάξεις και Αποκλεισμοί, ΕΚΚΕ: 2000.
[3] Με την εξαίρεση του Ανδρέα Καρκαβίτσα (1889), ο οποίος προσεγγίζει τον οικισμό με ενδιαφέρον και συμπάθεια,.
[4] http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=243
[5] https://thepressproject.gr/istoria-pou-tha-anaptyssi-tin-ethniki-synidisi-theli-i-kerameos/
[6] https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/145775_kanonikotita-i-anthektikotita
[7] https://www.minedu.gov.gr/news/38690-10-12-18-fake-news-i-afairesi-tou-paylou-mela-apo-ta-sxolika-vivlia
[8] https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/203124_me-ti-boitheia-tis-ekklisias
