Του Ιωάννης Φλεβάρη
Αντιπεριφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου
Η Τουρκία έχει τους δικούς της γεωγραφικούς μύθους, πολλές πικρίες και
εντονότατο αίσθημα αδικίας. Είναι μεγάλη και σημαντική χώρα με μέτωπο στο Αιγαίο,
στον Εύξεινο Πόντο, τον Καύκασο, στην κεντρική Ασία και την Ανατολική Μεσόγειο.
Αποτελούσε «front line State» πριν το τέλος του ψυχρού πολέμου, ενώ μετά την λήξη
του απώλεσε την κεντρική γεωπολιτική της θέση ως θεμέλιο της δυτικής αμυντικής
διάταξης απέναντι στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Σήμερα προσπαθεί να
αποκαταστήσει τη θέση της με αναθεωρητικές ενέργειες στην Ανατολική Μεσόγειο
και με προκλήσεις στο θέμα των θαλασσίων οριοθετήσεων που προκαλούν
συμμαχίες και συσπειρώσεις εναντίον της και γενικότερες αντιδράσεις.
Δεν είναι αλάνθαστη η πολιτική της αφού μετρά σημαντικές αποτυχίες στις
διεθνείς επιδιώξεις της. Το άνοιγμα τα στον «τουρκόφωνο κόσμο», δεν βρήκε
απήχηση στις κεντροασιατικές χώρες που ούτως ή άλλως δεν κατανοούν επαρκώς
την τουρκική γλώσσα. Πρωτίστως δεν διέθετε ανάλογους πόρους ούτε πολιτικό
υπόβαθρο για να πραγματοποιήσει μια τέτοιας μορφής επέκταση της σφαίρας
επιρροής της. Φιλόδοξη πρωτοβουλία της στον γεωγραφικό χώρο της Μαύρης
θάλασσας απετέλεσε η ίδρυση της Παρευξείνιας Συνεργασίας (BSEC) με
προσέγγιση της Ρωσίας και έδρα την Κωνσταντινούπολη, η σημασία της οποίας
όμως σταδιακά υποβαθμίστηκε. Μετά την Αραβική άνοιξη επιχείρησε να αναδειχθεί
σε κέντρο του μουσουλμανικού κόσμου με παγκόσμια επιρροή μέσω του
Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας (OIC), αλλά οδηγήθηκε σε εχθρότητα με
ισλαμικές χώρες που παραδοσιακά κατείχαν ή διεκδικούσαν το ρόλο αυτό. Κυρίως
όμως αν και προσπαθεί επί μακρόν να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αντί να
πλησιάζει, απομακρύνεται από τον διαχρονικό και θεμελιώδη αυτό στόχο που στην
παρούσα χρονική στιγμή ούτε η ίδια φαίνεται να πιστεύει.
Είναι διάδοχος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που κατά το παρελθόν
αποτελούσε μία από τις Μεγάλες Δυνάμεις και ονειρεύεται να επανέλθει στην θέση
αυτή. Εξακολουθεί να είναι μεγάλη και ισχυρή χώρα, με πολυάριθμο στράτευμα και
υπολογίσιμη διεθνώς. Επιχειρεί να ανορθώσει το κύρος της καθοδηγούμενη επί δύο
δεκαετίες από τον Πρόεδρο Τ. Ερντογάν έναν ηγέτη με αυτοπεποίθηση, μεγάλα
σχέδια και νέο-οθωμανικές αντιλήψεις που έχει οδηγήσει την Τουρκία από τον
«Κεμαλισμό» στο χώρο του πολιτικού Ισλάμ.
Στις γεωπολιτικές εξελίξεις σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι ιδέες χάραξης
πολιτικής. Αυτό πράττει η Τουρκία με την ιδεολογία της «γαλάζιας πατρίδας» και την
προσπάθεια επικράτησης στην σημαντική «ενδιάμεση περιοχή» που περιλαμβάνει,
την περίμετρο της, τον Καύκασο, την Ανατολική Μεσόγειο και σύμφωνα με τις
φιλοδοξίες της ηγεσίας της, ολόκληρο τον κόσμο. Προβάλλει και επιβάλλει την
ηγετική της θέση απέναντι σε άτολμους ή αδύναμους δρώντες και επιχειρεί στα
ύδατα της Κυπριακής ΑΟΖ και της Ελληνικής υφαλοκρηπίδας παρεμποδίζοντας τις
ενεργειακές τους προσπάθειες, τις θαλάσσιες οριοθετήσεις και την άσκηση πράξεων
κυριαρχίας.
Η γεωπολιτική δύναται να απομυθοποιεί θεωρίες όπως αυτές της δήθεν
«απομόνωσης της Τουρκίας» όσων επικαλούνται φραστικά το διεθνές δίκαιο και την
νομιμότητα χωρίς να προβαίνουν σε αποτελεσματικές ενέργειες καθώς η
πρωτοβουλία των κινήσεων ανήκει σε όσους τολμούν. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται
τα μνημόνια Τουρκίας – Λιβύης με την ευρηματική θαλάσσια οριοθέτηση μεταξύ δυο
χωρών που δεν είναι γειτονικές. Η στρατηγική αυτή κίνηση ανατρέπει τα δεδομένα
και δημιουργεί μείζονα γεωπολιτικά ζητήματα στην Ανατολική Μεσόγειο. Σηματοδοτεί
εξελίξεις, κίνδυνο ένοπλης σύρραξης, άξονες συνεργασίας, συμμαχίες και
αντιπαλότητες. Απαιτούνται από τις χώρες που θίγονται ικανές διπλωματικές
κινήσεις, διάθεση μέσων και η απαιτούμενη ισχύς.
Η Τουρκία πρωτίστως ενδιαφέρεται για την γεωπολιτική της ανάδειξη και την
επέκταση της στην Μεσόγειο και δευτερευόντως για τα ενεργειακά ζητήματα. Δεν
είναι παραγωγός υδρογονανθράκων αλλά ενεργειακός κόμβος. Βλέπει το Τσεϊχάν
ως το δικό της ενεργειακό Hab και χρησιμοποιεί απειλητική ρητορική προς τους
πετρελαϊκούς κολοσσούς για τις έρευνες στην Κύπρο. Τήρησε στο αρχικό στάδιο
στάση αναμονής για να αξιολογήσει τις προθέσεις της κυπριακής πλευράς στο
ενεργειακό ζήτημα, εν αναμονή αποτελεσμάτων των πετρελαϊκών εταιρειών στα
τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ .
Με το τελευταίο κατά σειρά στρατηγικό σχέδιο «Mavi Vatan» παρά τα σοβαρά
πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά της προβλήματα εμφανίζεται στην Ανατολική
Μεσόγειο ως Περιφερειακή υπερδύναμη με αγέρωχη στάση έναντι των άλλων
δρώντων όπως ΗΠΑ, Ε.Ε. Ρωσία, Αίγυπτος, Ισραήλ, Γαλλία, Σαουδική Αραβία και
ΗΑΕ και αίσθημα υπεροχής απέναντι σε Ελλάδα και Κύπρο. Η συμπεριφορά αυτή
έχει θέσει σε κίνηση ισχυρό μηχανισμό δράσης – αντίδρασης των θιγομένων χωρών
που τείνει να μεταβάλει εις βάρος της τα γεωπολιτικά δεδομένα. Η Τουρκία αντίθετα
με τις τεράστιες φιλοδοξίες της ίσως κληθεί σύντομα να υποχωρήσει και να
αναδιπλωθεί ή σε διαφορετική περίπτωση, να αποδείξει τα λεγόμενα της για την
ικανότητα της να επικρατήσει έναντι όλων, εκεί ακριβώς που η ίδια συνεχώς δηλώνει
δια στόματος του Προέδρου της. Επί του «πεδίου».
