Νίκη Ευελπίδου: «Καμπανάκι» για ξηρασία και ερημοποίηση των νησιών μας
Τα νησιά μας είναι αντιμέτωπα με τη λειψυδρία λίγο πριν αρχίσει η τουριστική περίοδος. Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και για τις Κυκλάδες, καθώς εκτιμάται ότι πέρα από την κλιματική αλλαγή, η υπερκατανάλωση νερού θα επιδεινώσει περαιτέρω τις συνθήκες ξηρασίας και θα οδηγήσει σε ερημοποίηση.
Η ερημοποίηση δεν σημαίνει απαραίτητα έρημος γεμάτη από άμμο, όπως εξηγεί η Καθηγήτρια Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκη Ευελπίδου στην «Κυκλαδική», αλλά είναι η υποβάθμιση της γης και όταν μια περιοχή που είναι ήδη ξηρή γίνεται ολοένα και πιο ξηρή τότε χάνουμε σώματα νερού, χάνουμε βλάστηση και αυτό είναι κάτι το οποίο συμβαίνει σε πολλές περιοχές του ελλαδικού χώρου, ανάμεσα σε αυτές και στις Κυκλάδες.
Υπάρχουν περιοχές, όπως οι Κυκλάδες, που σήμερα το νερό τους δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών, σημειώνει η κ. Ευελπίδου και επισημαίνει ότι η σωστή διαχείριση του νερού, αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη, ως βασική συνθήκη για τη βιωσιμότητα και την κατοικησιμότητα στις πόλεις και στα νησιά μας στο άμεσο μέλλον.
Μπροστά στις ελλείψεις νερού που επιδεινώνονται, το να ανοίγουμε τη βρύση και να μην έχουμε νερό είναι μια πραγματικότητα που αν συνεχίσουμε έτσι, θα έρθει στο άμεσο μέλλον τονίζει η κ. Ευελπίδου και πλέον κρίνεται αναγκαία η ανάγκη ανάπτυξης μιας συντονισμένης προσπάθειας από όλους μας , ώστε να αλλάξουμε τον τρόπο που διαχειριζόμαστε αυτό το πολύτιμο δημόσιο αγαθό.
Του Λάμπρου Δεμερτζή
Από τη μια τα νησιά μας γεμίζουν από κόσμο λόγω των υψηλών θερμοκρασιών μέσα στον Απρίλιο, από την άλλη όμως οι δεξαμενές νερού είναι άδειες και ήδη βρισκόμαστε στην έναρξη της σεζόν, οπότε και στην αρχή του προβλήματος της λειψυδρίας στα νησιά του Αιγαίου το οποίο επιτείνεται με την έλευση των τουριστών. Ποια είναι η εκτίμησή σας κ. Ευελπίδου; Είναι αντιμέτωπες με αυξημένη ξηρασία οι Κυκλάδες;
Είμαστε στην αρχή του προβλήματος και ακόμα δεν έχουμε δει τίποτα από αυτά που έρχονται. Στους παγκόσμιους χάρτες, οι Κυκλάδες , έχει υπολογιστεί εδώ και πολλά χρόνια, ότι θα προσδιορίζονται με τέτοιο χρώμα που αναπαριστά ερημοποίηση. Δεν είναι κάτι καινούργιο, είναι κάτι που έχει ξεκινήσει από πολύ καιρό, απλά σιγά σιγά κορυφώνεται και θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη η κατάσταση.
Όταν ακούμε τη λέξη έρημος πάει το μυαλό μας στη Σαχάρα σε μία θάλασσα άμμου. Η ερημοποίηση δεν σημαίνει απαραίτητα έρημος γεμάτη από άμμο, αλλά είναι η υποβάθμιση της γης και όταν μια περιοχή που είναι ήδη ξηρή γίνεται ολοένα και πιο ξηρή τότε χάνουμε σώματα νερού, χάνουμε βλάστηση και αυτό είναι κάτι το οποίο συμβαίνει σε πολλές περιοχές του ελλαδικού χώρου, ανάμεσα σε αυτές και στις Κυκλάδες.
Ποιες είναι οι αιτίες που οδηγούν τα νησιά μας στην ερημοποίηση;
Οι αιτίες είναι πολλές. Σίγουρα η κλιματική αλλαγή παίζει το ρόλο της, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και εμείς τι κάνουμε, πώς χρησιμοποιούμε αυτά τα αγαθά που μας δίνονται και βέβαια η υπερεκμετάλλευση είναι ένα χαρακτηριστικό των ημερών μας.
Φέτος, ήταν μια χρονιά που δεν είχε καθόλου βροχές. Aπό το Νοέμβριο συζητούσαμε ότι δεν υπάρχει νερό για τη γη. Γιατί προφανώς όταν έχουμε λειψυδρία, το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν μπορούμε να γεμίσουμε τις πισίνες από το δίκτυο ύδρευσης.
Όπως είδαμε σε κάποια ρεπορτάζ στις Κυκλάδες, σε εκσκαφές σε καλλιέργειες, βρέθηκε ότι το χώμα δεν είχε καθόλου υγρασία και αυτό καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την κατάσταση σε σχέση με τον πρωτογενή τομέα. Τα νησιά μας στηρίζονται πολύ και στην κτηνοτροφία και στη γεωργία και οι επιπτώσεις από την ξηρασία είναι σημαντικές και επηρεάζουν αλυσιδωτά την οικονομία και την κοινωνία.
Σωστά και αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο φαύλο κύκλο και αυτό γιατί όταν το έδαφος είναι ξερό, η πρώτη βροχή που θα πέσει, θα είναι πάρα πολύ εύκολο να το διαβρώσει, να το μεταφέρει και να χαθεί τελικά προς σε περιοχές που δεν θα μας είναι χρήσιμο, δηλαδή να πάει στη θάλασσα ή να δημιουργήσει πλημμύρες μαζί με λάσπες που θα φέρει και μεγάλες καταστροφές στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες.
Δυστυχώς από τη στιγμή που μπαίνουμε μέσα σε αυτό το φαύλο κύκλο, είναι πολύ δύσκολο να βγούμε και αυτό γιατί όταν θα χαθεί το λιγοστό έδαφος που έχουμε, τα φυτά και τα δέντρα θα είναι πιο δύσκολο να αναγεννηθούν χωρίς έδαφος. Άρα αυτό την επόμενη φορά θα κάνει τη διάγνωση ολοένα και πιο έντονη. Επίσης το έδαφος δημιουργείται πάρα πολύ αργά. Δεν είναι κάτι που σήμερα το χάσαμε, αύριο θα το ξαναέχουμε. Χρειάζονται χιλιάδες χρόνια για να ξαναδημιουργηθεί το έδαφος που έχουμε σήμερα.
Μέτρα μπορούμε να λάβουμε και αν ναι, ποια μπορεί να είναι αυτά; Βρισκόμαστε στη διαδικασία της λήψης μέτρων;
Πολύ σοβαρό ερώτημα και πολύ δύσκολη απάντηση γιατί πρέπει να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο που φερόμαστε. Είπατε προηγουμένως για τις πισίνες, μου αρέσουν πολύ όπως αρέσουν και σε πολλούς άλλους ανθρώπους. Αλλά καταλαβαίνουμε ότι σε μια περιοχή που το νερό δεν μας φτάνει ούτως ή άλλως και μάλιστα πριν ολοκληρωθεί το καλοκαίρι για να μην πω και νωρίτερα έχουμε στερέψει από νερό, δεν γίνεται να χρησιμοποιούμε το νερό για τις πισίνες μας. Δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα και υπάρχουν χώρες αυτή τη στιγμή στον κόσμο που έχουν απαγορεύσει τις πισίνες.
Πρέπει να μπούμε σε μια πολύ διαφορετική λογική. Πως μπορεί ο υδροφόρος ορίζοντας να γεμίσει εάν δεν βρέχει και εάν όταν βρέχει το νερό φεύγει πάρα πολύ γρήγορα και γίνεται πλημμύρα και το χάνουμε στη θάλασσα;
Αυτό γίνεται για πολλούς λόγους. Καταρχάς δεν υπάρχει τίποτα στην πορεία να σταματήσει το νερό, δεν υπάρχει βλάστηση, ή αναβαθμίδες καλλιέργειας που είχαμε τα παλαιότερα χρόνια, άρα καταλαβαίνουμε, ότι σε μια πλαγιά όταν βρέχει, το νερό θα πάρει ό,τι χώμα, ό,τι έδαφος υπήρχε και θα πάει προς τα κατάντη. Θα δημιουργηθεί πλημμύρα μαζί με λάσπη και θα χαθεί στη θάλασσα.
Εμείς λοιπόν, σε έναν υδροφόρο ορίζοντα που ήδη είναι πολύ φτωχός, κάνουμε υπεράντληση με γεωτρήσεις. Βέβαια αυτό γίνεται διότι δεν έχουμε νερό και σε αυτήν την περίπτωση τι θα κάνουμε; Θα τρυπήσουμε ολοένα και πιο βαθιά στο έδαφος. Αυτό όμως εγκυμονεί κινδύνους διότι η θάλασσα μπαίνει μέσα στους υδροφόρους ορίζοντες και το έχουμε δει σε πάρα πολλές περιπτώσεις και στον κυκλαδικό χώρο και αν η θάλασσα μπει μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα, θα χαλάσει όλο το υπόγειο νερό γιατί επικοινωνεί ο υδροφόρος ορίζοντας με το έδαφος. Δεν αφορά μόνο το σημείο στο οποίο κάναμε τη γεώτρηση, είναι ευρύτερος ο χώρος και το έδαφος.
Από τη στιγμή που θα μπει η θάλασσα στο έδαφος και θα αποκτήσει μια αλμυρότητα μετά είναι πάρα πολύ δύσκολο να επανέλθει, θέλει χιλιάδες χρόνια για να αλλάξει και να γίνει γόνιμο και εύφορο ξανά.
Τον τελευταίο καιρό με αφορμή τις καταστροφές στη Θεσσαλία, γίνεται συζήτηση για την αναδιάρθρωση καλλιεργειών που καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες νερού για την άρδευσή τους και την προσαρμογή σε καλλιέργειες που δεν απαιτούν πολύ νερό. Υπάρχει η δυνατότητα να γίνει κάτι τέτοιο και για τις καλλιέργειες στις Κυκλάδες;
Σίγουρα υπάρχουν λύσεις και για τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε το έδαφος αλλά και το νερό . Και τα δυο οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα . Αν το έδαφος το διαχειριζόμαστε σωστά προκαλούμε λιγότερη διάβρωση. Εάν το νερό το διαχειριζόμαστε σωστά σπαταλάμε λιγότερο νερό για τις καλλιέργειες. Ωστόσο δεν έχουμε τόσες πολλές καλλιέργειες στις Κυκλάδες. Σίγουρα όμως όλες οι λύσεις που ήδη υπάρχουν πρέπει να μπουν στο τραπέζι και να σπαταλάμε λιγότερο νερό και στις καλλιέργειά μας, αλλά και στην προσωπική μας ζωή.
Σε όλους μας αρέσει να κάνουμε μπάνιο με τις ώρες και να πέφτει το νερό επάνω μας, αλλά θα πρέπει να το ξανασκεφτούμε γιατί μπορεί αύριο να μην να μην έχουμε καθόλου νερό.
Επομένως, από τα μικρά μέχρι τα πολύ μεγάλα ο καθένας από εμάς έχει ένα ρόλο στη διαχείριση αυτού του πολύτιμου αγαθού. Δεν είναι μόνο ο αγρότης που πρέπει να συνεισφέρει στην οικονομία του νερού αλλά και εμείς ως απλοί πολίτες πρέπει να συνεισφέρουμε με το να μην σπαταλάμε πολύ νερό. Επίσης πρέπει να συνδράμει και η τοπική αυτοδιοίκηση με τους ανθρώπους που λαμβάνουν τις αποφάσεις και η ίδια η κυβέρνηση ώστε να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο που διαχειριζόμαστε το νερό και αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε πάρα πολύ σύντομα. Το να ανοίγουμε τη βρύση και να μην έχουμε νερό είναι μια πραγματικότητα που αν συνεχίσουμε έτσι θα έρθει, θα το ζήσουν ίσως τα παιδιά μας ή τα εγγόνια μας.
Η λειψυδρία, υπάρχει ήδη και από εδώ και πέρα απλά θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη η κατάσταση. Σε πολλά νησιά μας ανοίγουμε τη βρύση και δεν έχουμε πόσιμο νερό, αλλά τουλάχιστον το τρεχούμενο νερό μπορεί να ικανοποιήσει κάποιας ανάγκες οικιακής χρήσης. Αν θέλουμε κάθε μέρα να μπορούμε να ανοίγουμε τη βρύση μας και να έχουμε νερό στο άμεσο μέλλον μας , θα πρέπει να αλλάξουμε όλοι μας τον τρόπο που σκεφτόμαστε.
Υπάρχει κάποια πρόταση από εσάς τους επιστήμονες προς την τοπική αυτοδιοίκηση για τον σχεδιασμό ενός διαχειριστικού προγράμματος οικονομίας στην διαχείριση του νερού που να μπορεί να φέρει αποτέλεσμα, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες που πολλαπλασιάζεται ο πληθυσμός στα νησιά μας; Μέσω των αφαλατώσεων μπορούν μα καλυφθούν οι ανάγκες; η θα βλέπουμε πάλι υδροφόρες να έρχονται στα νησιά;
Κάθε λύση που εφαρμόζουμε είναι σαν ένα φάρμακο που παίρνουμε για να θεραπεύσουμε ένα πρόβλημα. Όμως κάθε φάρμακο έχει και κάποιες παρενέργειες. Άρα λοιπόν, σε κάθε μία από αυτές τις λύσεις υπάρχει και ένας αντίλογος.
Αν πάμε στη Νότια Μεσόγειο, για παράδειγμα στο Ισραήλ, που είναι σε πολύ χειρότερη κατάσταση από εμάς, εκεί για να έχουν νερό χρησιμοποιούν μεθόδους αφαλάτωσης και μέσω της αφαλάτωσης πίνουν επίσης νερό.
Η μέθοδος αυτή αποτελεί μια λύση για περιοχές που δεν έχουν νερό, αλλά υπάρχουν περιβαλλοντικές επιπτώσεις γιατί αυτό που επιστρέφει από την αφαλάτωση πίσω στη θάλασσα -το «περίσσευμα»- αυξάνει την αλμυρότητα και αυξάνει τη θερμοκρασία της. Επομένως μέσα από τη διαδικασία της αφαλάτωσης συνεισφέρουμε σε διάφορα άλλα προβλήματα.
Δεν είμαι κατά της αφαλάτωσης, όμως σε κάθε λύση υπάρχουν θετικές αλλά και αρνητικές επιπτώσεις, άρα το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε σε αυτή την χρονική στιγμή είναι λιγότερες δαπάνες, το οποίο είναι καλό για το περιβάλλον μας, για το μέλλον μας ακόμη και για την τσέπη μας. Άλλες λύσεις, δυστυχώς δεν υπάρχουν, δεν υπάρχει ένα μαγικό ραβδάκι. Η μόνη λύση είναι να αλλάξουμε νοοτροπία. Πρέπει να είμαστε λιγότερο υπερκαταναλωτικοί.
