Δρ. Νίκη Ευελπίδου: «Η Πλάκα της Νάξου έδειξε τον δρόμο για την προστασία των παραλιών από την διάβρωση»
Για την καινοτόμο έρευνα για την προστασία των παραλιών από την παράκτια διάβρωση με φυσικές, φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους, μίλησε στην εφημερίδα «Κυκλαδική» η διακεκριμένη καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκη Ευελπίδου, που ηγείται αυτής της μεθόδου.
Η Πλάκα της Νάξου έδειξε τον δρόμο για αυτή την καινοτόμο μέθοδο που εφαρμόζει η Δρ Ευελπίδου, που στηρίζεται στη φυσική διαδικασία αποθέσεων ανθρακικών αλάτων από βακτήρια, η οποία δημιουργεί φυσικούς υφάλους που προστατεύουν τις παραλίες. Η μέθοδος αυτή προσφέρει πολυάριθμα οφέλη, όπως η προστασία από τη διάβρωση, η ενίσχυση της βιοποικιλότητας και η μείωση του διοξειδίου του άνθρακα.
Συνέντευξη στον Λάμπρο Δεμερτζή
Κα Ευελπίδου τι είναι η παράκτια διάβρωση; Υπάρχουν συγκεκριμένες περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο από την παράκτια διάβρωση;
Παράκτια διάβρωση είναι όταν χάνεται η παραλία μας, όταν χάνεται η αμμουδιά. Είναι κάτι πολύ συνηθισμένο, νομίζω ότι οι περισσότεροι Έλληνες το έχουμε συναντήσει σε κάποια από τις παραλίες που έχουμε επισκεφτεί κατά καιρούς. Με τη διάβρωση είτε μειώνεται το πλάτος της παραλίας, είτε μπορεί να εξαφανίζεται και σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να χάνονται και κτίσματα, χωράφια, υποδομές. Υπάρχουν κάποιες περιοχές σίγουρα που βρίσκονται σε μεγαλύτερη ανάγκη, σε μεγαλύτερο κίνδυνο και σε κάποιες άλλες το φαινόμενο εξελίσσεται πιο αργά, αλλά είναι κάτι που αφορά όλες τις παραλίες της Ελλάδας.
Ποιες είναι οι κύριες αιτίες της παράκτιας διάβρωσης στις ακτές της Ελλάδας;
H παραλία κατ’ αρχάς είναι ένας χώρος δυναμικός, δηλαδή δεν είναι πάντα έτσι ακριβώς όπως τη βλέπουμε τη συγκεκριμένη στιγμή. Εάν κάνουμε μια βόλτα στην παραλία το καλοκαίρι θα είναι λίγο διαφορετική από ότι την άνοιξη, λίγο διαφορετική από ότι είναι το χειμώνα και ούτω καθεξής.
Παρότι όμως αλλάζει έχει μια ισορροπία . Η άμμος είναι λογικό να φεύγει και μετά με κάποιο τρόπο να ξαναγυρίζει. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως δεν ξαναγυρίζει και υπάρχει μη αναστρέψιμη οπισθοχώρηση της ακτογραμμής.
Τότε λέμε ότι έχουμε διάβρωση.
Αυτό κατ’ αρχάς οφείλεται στον κυματισμό. Όσο πιο έντονη είναι η κυματική ενέργεια τόσο πιο δύσκολα επιβιώνει η άμμος στην παραλία .
Πέρα από τον κυματισμό τα τελευταία αρκετά χρόνια παίζει σημαντικό ρόλο και η ύψωση της θαλάσσιας στάθμης, που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή με την κλιματική κρίση.
Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει και περιμένουμε στα επόμενα χρόνια να ανέβει περίπου μισό μέτρο. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως ό,τι βρίσκεται κάτω από το μισό μέτρο θα καλυφθεί από το νερό της θάλασσας. Είναι πολύ παραπάνω επειδή ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας και ο υποθαλάσσιος χώρος γίνεται πιο βαθύς. Το αποτέλεσμα είναι ότι καταφθάνουν μεγαλύτερα κύματα και ταυτόχρονα έχουμε πιο συχνές καταιγίδες λόγω της κλιματικής κρίσης. Αυτό από μόνο του αποτελεί μια μεγάλη ομάδα παραγόντων που πιέζουν τις παραλίες μας από φυσικής πλευράς.
Επιπλέον υπάρχουν και οι φυσικοί παράγοντες. Στους φυσικούς παράγοντες έρχονται και ανθρωπογενείς παράγοντες που δεν είναι καθόλου αμελητέοι.
Ένας από αυτούς είναι όλες οι δράσεις που πραγματοποιούμε στη χέρσο από μικροφράγματα, από τα κτίσματά μας και λοιπά, τα οποία περιορίζουν το ίζημα να φτάσει στην παραλία.
Η παραλία πάντα χάνει ίζημα, την άμμο δηλαδή , λόγω των φυσικών φαινομένων, λόγω των πιέσεων που δέχεται από την πλευρά της θάλασσας, όμως έχει σταματήσει να δέχεται ίζημα άμμου, υλικό, εξαιτίας των δικών μας δραστηριοτήτων. Και οι δραστηριότητες αυτές είναι τα μικροφράγματα, τα κτίσματα που ανέφερα, αλλά και πολλά άλλα, μπορεί να είναι ο καθαρισμός που κάνουμε στις παραλίες μας, προσπαθώντας να τις κάνουμε να μοιάσουν σαν να βρισκόμαστε στον Ειρηνικό και στη Χαβάη.
Η παραλία λοιπόν αυτή τη στιγμή πιέζεται από την πλευρά της θάλασσας λόγω των φυσικών παραγόντων και από την πλευρά της ξηράς λόγω των ανθρωπογενών παραγόντων.
Είστε επικεφαλής σε μια πρωτοπόρο, καινοτόμο και φιλική προς το περιβάλλον μέθοδο για την προστασία των παραλιών με τη χρήση φυσικών μεθόδων. Ποιες είναι οι λύσεις που εφαρμόζετε για την προστασία των παραλιών μας και ειδικά των παραλιών της Νάξου;
Η Πλάκα της Νάξου
Όλο αυτό ξεκίνησε από την παρατήρηση της φύσης, τη λύση δεν την έδωσα εγώ, την έδωσε η φύση. Εγώ το μόνο που έκανα είναι να διαβάσω τα σημάδια του φυσικού περιβάλλοντος.
Έχουμε πάρα πολύ ωραίες παραλίες, θα έλεγα κορυφαίες παραλίες στη Νάξο. Πρόκειται για πλατιές, μακριές παραλίες με υπέροχη άμμο.
Όμως αυτές οι παραλίες κανονικά θα έπρεπε να είναι τρωτές, όπως και πολλές άλλες παραλίες στον ελληνικό χώρο, δέχονται πολύ μεγάλη κυματική ενέργεια και επίσης δέχονται παρεμβάσεις από ανθρωπογενείς παράγοντες. Παρόλα αυτά δεν διαβρώνονταν -αναφέρομαι στο παρελθοντικό χρόνο- γιατί η φύση τις έχει προστατεύσει.
Αυτό συμβαίνει διότι η φύση κατά καιρούς απολιθώνει την παραλία της.
Τους κόκκους της άμμου κατά κάποιο τρόπο τούς ενώνει με ένα φυσικό τσιμέντο που αποθέτουν τα βακτήρια της περιοχής.
Τα βακτήρια της περιοχής μέσα από την φυσική τους διεργασία αποθέτουν ανθρακικά άλατα , αυτά παίζουν το ρόλο του τσιμέντου και κολλάνε την άμμο και ότι άλλο υπάρχει παράλληλα -μπορεί να είναι άμμος, μπορεί να είναι βότσαλα, μπορεί να είναι κοχύλια, οτιδήποτε.
Έτσι λοιπόν φτιάχνει τις πλάκες, εξού και η ονομασία Πλάκα, στην Πλάκα της Νάξου, αλλά σε πολλές άλλες περιοχές, οι οποίες επειδή η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει, οι πλάκες αυτές βρίσκονται ελαφρώς βυθισμένες.
Αυτές οι πλάκες παίζουν το ρόλο σήμερα του φυσικού κυματοθραύστη, θραύουν την κυματική ενέργεια πάνω τους και φτάνει μειωμένη στην παραλία.
Αποτέλεσμα είναι ότι η παραλία δεν διαβρώνεται και παραμένει πάρα πολύ ωραία και πλούσια, κάτι που δεν συμβαίνει σε πολλές άλλες παραλίες του ελλαδικού χώρου.
Η Λαγκούνα
Ένα ωραίο παράδειγμα είναι όταν φτάνουμε στο αεροδρόμιο της Νάξου και είμαστε στη Λαγκούνα του αεροδρομίου, εκεί μπορούμε να δούμε τον ύφαλο που σκάει το κύμα και δημιουργεί έναν πολύ ήσυχο χώρο μπροστά από αυτό, όπου εκεί παίζουν ευχάριστα οι σερφίστες. Είναι ακριβώς αυτό που είπα παραπάνω, θραύεται το κύμα εκεί και μπροστά στην παραλία είναι ήρεμα.
Φυσικός ύφαλος
Ακριβώς λοιπόν αυτή η παρατήρηση με οδήγησε στο να μιμηθώ ακριβώς αυτό που κάνει η φύση.
Χρησιμοποιώ λοιπόν ίζημα από τον πυθμένα της εκάστοτε παραλίας, τα βακτήρια από την εκάστοτε περιοχή. Δεν βάζουμε τίποτα καινούργιο στην παραλία.
Το μόνο που κάνουμε στον υποθαλάσσιο χώρο είναι ότι ενεργοποιούμε τα βακτήρια να κινηθούν λίγο πιο γρήγορα από ότι ούτως ή άλλως θα έκαναν, άρα δεν φέρνουμε ούτε ξένο υλικό, ούτε βακτήρια, αλλά με ό,τι υπάρχει εκεί, βοηθούμε τα βακτήρια να κάνουν πιο γρήγορα τη διαδικασία της απόθεσης των ανθρακικών αλάτων. Έπειτα συνεκτικοποιούν, στο συγκεκριμένο χώρο που θα υποδείξουμε εμείς, το υποθαλάσσιο υλικό και φτιάχνουν ένα φυσικό ύφαλο.
Με αυτόν τον τρόπο προστατεύουμε τις παραλίες μας, φτιάχνουμε έναν ύφαλο με φυσικό τρόπο, δεν φέρνουμε υλικά, άρα προστατεύουμε τις παραλίες από τη διάβρωση.
Αυτός ο φυσικός λοιπόν ύφαλος που δημιουργείται με μια επιτάχυνση δική μας έχει πανομοιότυπα χαρακτηριστικά με τον φυσικό ύφαλο και αναφέρομαι σε ορυκτοχημικά, σε γεωχημικά χαρακτηριστικά ,σε χαρακτηριστικά αντοχής που σημαίνει ότι μπορεί να σταθεί εκεί χωρίς κανενός είδους συντήρηση για να συνεχίσει να προστατεύει τις παραλίες μας και το λέω αυτό σε αντίθεση με άλλα έργα που κάνουμε τα οποία τα δουλεύουμε, μετά καταστρέφονται, μένουν τα τσιμέντα μέσα στην μέση .
Επιπλέον, επειδή το υλικό είναι φυσικό, το αγαπούν τα ζώα της περιοχής και αναπτύσσεται η βιοποικιλότητα. Αν κάποιος έχει κάνει σνόρκελινγκ σε ένα κοραλλιογενές φράγμα, αντιλαμβάνεται πόσο υπέροχος είναι ο χώρος, πόσο πλούσιος σε ζωή.
Κάπως έτσι δημιουργείται μια βιοποικιλότητα πιο πλούσια από ό,τι σε έναν αμμώδη πυθμένα.
Ταυτόχρονα, την παραλία δεν την επηρεάζουμε σε τίποτα με αυτές τις δράσεις, γιατί η διαδικασία γίνεται βαθιά μέσα στη θάλασσα, δημιουργούμε ένα ύφαλο βυθισμένο στα βαθιά . Στην παραλία δεν κάνουμε κάποια δραστηριότητα.
Η διαδικασία αυτή μειώνει το διοξείδιο του άνθρακα στο περιβάλλον
Και να σημειώσουμε ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι όμορφο. Όποιος έχει δει αυτό που δημιουργεί η φύση μπορεί να καταλάβει γιατί λέω ότι είναι ένα όμορφο αποτέλεσμα, ενώ συνήθως τα έργα που κάνουμε στις παραλίες είναι πολύ ανθρωπογενή, με πολύ τσιμέντο και τελικά χάνεται η ομορφιά, η αισθητική αξία της περιοχής.
Με τη μέθοδο αυτή ακόμη αναπτύσσεται ο τουρισμός που αγαπάει το σνόρκελινγκ και το scuba diving.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε επίσης ότι η δράση αυτή των βακτηρίων, μέσα από την οποία αποθέτουν ανθρακικά άλατα, μειώνει το διοξείδιο του άνθρακα στο περιβάλλον, άρα τα οφέλη είναι πολλαπλά. Δεν χρησιμοποιούμε τσιμέντο που είναι ο έβδομος εκπομπός διοξειδίου του άνθρακα και ταυτόχρονα παίρνουμε διοξείδιο από το περιβάλλον το οποίο το δεσμεύουμε μέσα σε αυτό το φυσικό τσιμέντο που δημιουργούν τα βακτήρια.
Επειδή οι χρόνοι της φύσης είναι εντελώς διαφορετικοί από τους ανθρώπινους, πόσος χρόνος χρειάζεται για να δημιουργηθεί αυτό το αποτέλεσμα;
H φύση χρειάζεται μερικές εκατοντάδες έως χιλιάδες χρόνια για να δημιουργήσει έναν ύφαλο σαν αυτό που σας περιέγραψα προηγουμένως. Εμείς στο εργαστήριο το κάνουμε σε 7 ημέρες ή στη φύση το κάνουμε μέσα σε 2 μήνες.
Μιλήσατε για την παραλία της Πλάκας της Νάξου ότι δεν διαβρώνονταν – σε παρελθοντικό χρόνο-γιατί η φύση την έχει προστατεύσει. Σήμερα έχει αλλάξει αυτό και αν ναι γιατί;
Χρησιμοποίησα παρελθοντικό χρόνο. Γιατί σε κάποιες περιπτώσεις, για λόγους που είναι ασχολίαστοι, το ανθρώπινο χέρι αφαιρεί αυτές τις πλάκες τους ακτόλίθους, όπως λέγονται.
Αφαιρώντας τους ακτόλιθους -και το έχουμε δει σε αρκετά σημεία της Πλάκας -στο σημείο που αφαιρέθηκε μέσα σε μερικούς μήνες, άρχισε να διαβρώνεται η παραλία.
Αυτό έχει συμβεί σε αρκετές θέσεις της Πλάκας και σε άλλες περιοχές. Χρησιμοποίησα το παράδειγμα της Νάξου καθώς μου έδειξε το δρόμο για όλη αυτή τη μεθοδολογία, η οποία προστατεύεται από το European Patent Office, πλέον πατεντοποιήθηκε τον Δεκέμβριο και είμαστε πολύ χαρούμενοι που έχουμε φτάσει σε αυτό το επίπεδο.
Η Νάξος, δεν πρωτοπορεί στο να αφαιρεί τους ακτόλιθους, να κάνει παρεμβάσεις στη φύση, αντιθέτως θα έλεγα πως είναι ίσως από τους τελευταίους των «Μοϊκανών», γιατί έχουμε δει πάρα πολλά παραδείγματα στην Ελλάδα που έχουν αφαιρέσει, έχουν ξηλώσει πραγματικά τελείως τους ακτόλιθους και μέσα σε λιγότερο από 10 χρόνια έχει χαθεί η παραλία.
Στη Νάξο, τα τελευταία χρόνια γίνονται κάποιες παρεμβάσεις. Προφανώς είναι παράνομο, και είναι παράνομο γιατί οι ακτόλιθοι αυτοί αποτελούν και μνημείο της φύσης. Είναι η αρχαία παραλία μας. Σε αυτές τις αρχαίες παραλίες, οι αρχαίοι έχουν δραστηριοποιηθεί, υπάρχουν λαξεύσεις, είναι ένα μνημείο της φύσης, δεν έχε κανείς δικαίωμα να το πειράξει πέρα από το περιβαλλοντικό και προστατευτικό παράγοντα. Ωστόσο, γίνονται τέτοιες δράσεις σε αρκετά σημεία και στα σημεία που έχουν αφαιρεθεί οι ακτόλιθοι, οι παραλίες διαβρώνονται.
Οι αμμοθίνες που υπάρχουν στις παραλίες της Νάξου αλλά και αλλού, όπως για παράδειγμα στην Πελοπόννησο, στο Ελαφονήσι, προστατεύουν την παράκτια διάβρωση με το υλικό που προσφέρουν στην παραλία;
Οι αμμοθίνες είναι γενικώς θείο δώρο για τις περιοχές που τις έχουν και για την Πελοπόννησο που αναφέρατε. Είναι μια περιοχή που πραγματικά υποφέρει, ειδικά από την πλευρά του Κορινθιακού σε θέματα παράκτιας διάβρωσης.
Οι αμμοθίνες παίζουν πολύ προστατευτικό ρόλο και για την παράκτια ανάρρωση όχι μόνο επειδή προσφέρουν υλικό στην παραλία, αλλά και γιατί αναχαιτίζουν την κυματική δράση.
Απορροφούν ένα μεγάλο κομμάτι της κυματικές ενέργειας. Και οι αμμοθίνες υποφέρουν σήμερα από την τουριστική δράση και από τις αλόγιστες δικές μας ενέργειες. Και επιπλέον δεν έχουμε μπει σε μια διαδικασία να τις προστατεύσουμε με τον τρόπο που πρέπει.
Σε όλη την Ευρώπη οι αμμοθίνες δεν πατιούνται, υπάρχουν μονοπατάκια ξύλινα ελαφρώς υπερυψωμένα, όπου το κοινό, οι επισκέπτες μπορούν να περπατήσουν πάνω σε αυτά για να φτάσουν στην παραλία. Δεν περπατάει, δεν παρκάρει ο καθένας πάνω στις αμμοθίνες, δεν σέρνει τις ομπρέλες πάνω από αυτές.
Και αυτό διότι οι αμμοθίνες για να σταθούν εκεί χρειάζονται μια μικρή βλάστηση, τα ριζίδια που υπάρχουν και κάθε φορά που εμείς πατάμε πάνω σε αυτό το περιβάλλον, τα καταστρέφουμε, δεν μπορεί να συγκρατηθεί η άμμος και το αποτέλεσμα είναι ότι όταν φυσάει μπορεί η άμμος να μεταφερθεί προφανώς μακριά από την παραλία και να καταστραφεί.
Παίζουν πολλαπλό ρόλο λοιπόν και για την παράκτια διάβρωση και είναι ένα πολύ ιδιαίτερο οικοσύστημα ,είναι και όμορφο τουριστικά καθώς είναι ένας χώρος που προσελκύει και ταυτόχρονα προστατεύει τις περιοχές και από μεγάλες φυσικές καταστροφές τύπου τσουνάμι, πλημμύρες και τα λοιπά.
Ποια η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας αλλά και των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης στις λύσεις που δίνει το πρόγραμμά σας για την προστασία των ακτών;
Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον, με την έννοια ότι είναι πάρα πολλοί οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης που δέχονται πιέσεις από τους πολίτες γιατί χάνονται οι παραλίες, γιατί χάνονται τα οικόπεδά τους, τα σπίτια, ο δρόμος και ούτω καθεξής. Έχουμε πάρα πολλές συναντήσεις ανά βδομάδα και συζητήσεις με περιφέρειες, δήμους και σε υπουργεία και τα λοιπά. Οι διαδικασίες είναι πάρα πολύ αργές, όμως βλέπω ότι υπάρχει πολύ μεγάλη κινητικότητα, το έχουν αγκαλιάσει όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.