To Γεωλογικό Μουσείο Απεράθου Νάξου ιδρύθηκε από τον Μανώλη Γλέζο το 1987, που είχε εκλεγεί Πρόεδρος της Κοινότητας Απεράθου (1986-1990), όπως ονομάστηκε με απόφαση του Κοινοτικού συμβουλίου ύστερα από πρόταση του Γλέζου.
Στο Μουσείο με πρόταση του Γλέζου δόθηκε το όνομα του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, Βουλευτή, υπουργού και Πρωθυπουργού (1902-1922), κορυφαίου μηχανικού-μεταλλειολόγου στην εποχή του και συγγραφέα πολλών επιστημονικών βιβλίων μεταξύ των οποίων και το βιβλίο «Η γη» (1906).
Η συλλογή που Μουσείου ξεπερνά σήμερα τα 2.500 εκθέματα και είναι από τις μεγαλύτερες που υπάρχουν στην Ελλάδα. Περιλαμβάνει δείγματα πετρωμάτων, ορυκτών, μεταλλευμάτων, απολιθωμάτων. Εντυπωσιάζουν τα οστά νάνου ελέφαντα, που έζησε στη Νάξο πριν από 70.000 χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος των εκθεμάτων (90%) προέρχεται από την προσωπική συλλογή του Μανώλη Γλέζου, που τη δώρισε στο μουσείο με την ίδρυσή του. Τα λοιπά εκθέματα προέρχονται από δωρεές ελλήνων και ξένων επιστημόνων, που έγιναν μετά την ίδρυση του Μουσείου.
Η πρώτη μικρή συλλογή του Γλέζου από πετρώματα και ορυκτά της Μήλου κατασχέθηκε το 1946 από τη Χωροφυλακή της Μήλου, όταν τον συνέλαβαν στο νησί, επειδή προσπάθησε να οργανώσει συνδικαλιστικά τους εργάτες των ορυχείων και έκανε μυστικές επαφές μαζί τους. Η συλλογή αυτή κρίθηκε ως ύποπτο υλικό και κατασχέθηκε.
Η ιστορία του μουσείου συνδέεται με τη «βιβλιοθήκη Νίκου Γλέζου» που ίδρυσε στ’ Απεράθου το 1965 ο Μανώλης Γλέζος στη μνήμη του εκτελεσθέντος από τους Ναζί στις 10/5/1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, αδελφού του Νίκου. Μικρό τμήμα της συλλογής από πετρώματα του Γλέζου εκτέθηκε τότε στο χώρο της βιβλιοθήκης και αποτέλεσε τη βάση για την ίδρυση του γεωλογικού μουσείου.
Επί χούντας (1967) η βιβλιοθήκη έκλεισε και στα πλαίσια της «κάθαρσης» της βιβλιοθήκης από κομμουνιστικά βιβλία, εξαφανίστηκε μεγάλος αριθμός βιβλίων και μαζί και εκθέματα της συλλογής των πετρωμάτων, που λεηλατήθηκαν από τη χούντα.
Όταν το 1986 ο Γλέζος εκλέχτηκε Πρόεδρος της κοινότητας Απεράθου, υλοποίησε το πολιτιστικό του όραμα, που περιελάμβανε εκτός των άλλων και την ίδρυση μουσείων (Γεωλογικό, Λαογραφικό).
Το Μουσείο γεωλογίας στεγάστηκε αρχικά σε δύο αίθουσες του δημοτικού σχολείου και στη συνέχεια, λόγω των αναγκών του σχολείου σε αίθουσες διδασκαλίας, μεταφέρθηκε σε ενοικιασμένη από την κοινότητα αίθουσα δίπλα από την αίθουσα στην οποία στεγαζόταν το Μουσείο φυσικής ιστορίας. Αργότερα με πρωτοβουλία του Δημάρχου Νάξου Μ. Μαργαρίτη (2010-2019), λόγω αδυναμίας πληρωμής των ενοικίων από την κοινότητα, το γεωλογικό μουσείο, όπως και το λαογραφικό, μεταφέρθηκαν στο κτίριο του Πολιτιστικού Κέντρου, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα σε μικρό όμως χώρο, με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός εκθεμάτων να παραμένει αποθηκευμένος.
Για την προσφορά του στην επιστήμη της γεωλογίας ο Μανώλης Γλέζος:
Ανακηρύχτηκε Επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών (1996) και επίτιμο μέλος: 1) της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας για την προσφορά του στο περιβάλλον και στις γεωεπιστήμες (1986), 2) της Ελληνικής Εταιρείας Υδάτινων πόρων (1994), 3) της Ελληνικής Υδροτεχνικής Ένωσης (1995), 4) των γεωλόγων-μεταλλειολόγων της Κύπρου (1996), 5) του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (2002).
Το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, στις 14/3/2019 τίμησε τον Μανώλη Γλέζο για την προσφορά του στην ανάδειξη του ρόλου και της σημασίας της γεωλογίας, καθώς και για την αδιάλειπτη δράση του σε θέματα προστασίας περιβάλλοντος.
***
Μουσεία Απεράθου
Αρχαιολογικό μουσείο: Στεγάζεται σε κτίριο στον κεντρικό πεζόδρομο του χωριού. Δημιουργήθηκε από την αρχαιολογική συλλογή που συγκέντρωσε ο Μιχάλης Μπαρδάνης. Φιλοξενεί ευρήματα από ανασκαφές στην περιοχή όπως κεραμικά, κυκλαδικά ειδώλια, αμφορείς, πιθάρια, πυξίδες, λίγα γλυπτά, εργαλεία κ.α.
Λαογραφικό μουσείο: Πρωτολειτούργησε το 1966, διαλύθηκε στη διάρκεια της Επταετίας και ξαναλειτούργησε μετά το 1987 με πρωτοβουλία του Μανώλη Γλέζου και δόθηκε σε αυτό το όνομα του Γιάννη Κατινά, αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, που σκοτώθηκε στα γεγονότα του Δεκέμβρη 1944 στην Αθήνα. Τα εκθέματα είναι δωρεές κατοίκων του χωριού (έπιπλα, εργαλεία, οικιακά σκεύη, υφαντά, αργαλειό, φορεσιές κ.λπ.). Αρχικά στεγάστηκε σε ιδιωτικό χώρο στην Πλάτσα και σήμερα βρίσκεται σε αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου.
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας: Δημιουργήθηκε από τους Απεραθίτες Μανώλη Πολυκρέτη και Μανώλη Μπαρδάνη (του Βυζανάρη). Περιλαμβάνει σκελετούς από ζωνοδέλφινο και ρινοδέλφινο, οστά και κρανίο φυσητήρα, κοχύλια, ψάρια και ερπετά, φωτογραφίες και πληροφορίες σχετικά με τo θαλάσσιο κόσμο.
Γεωλογικό Μουσείο: Η πρώτη συλλογή εκτέθηκε το 1966 στο χώρο της βιβλιοθήκης Νίκου Γλέζου από τον Μανώλη Γλέζο. Το 1967 ο χώρος έκλεισε από τη χούντα και λειτούργησε ξανά δέκα χρόνια αργότερα. Στο μουσείο εκτίθενται 2.500 δείγματα ορυκτών πετρωμάτων, μεταλλευμάτων και παλαιοντολογικών ευρημάτων από τη Νάξο, άλλα νησιά και διάφορα μέρη του κόσμου. Σε ειδική αίθουσα υπάρχουν σημαντικά στοιχεία για την ιστορία των μεταλλείων σμύριδας στη Νάξο. Υπάρχει πλούσια συλλογή μαρμάρων από όλη την Ελλάδα και ειδικότερα από την περιοχή της Απεράθου και βιβλιοθήκη με γεωλογικά βιβλία και χάρτες.
Μουσείο Εικαστικών Τεχνών. Στεγάζεται στο Πολιτιστικό Κέντρο του και περιέχει έργα γλυπτών, ζωγράφων, αγγειοπλαστών από την Απείρανθο και καλλιτεχνών από την υπόλοιπη Ελλάδα.
