Δρ. Παρασκευή Νομικού : “Έχουμε δεδομένα για το ρήγμα Σαντορίνης -Αμοργού”
9 Ιουλίου 1956. Ένας ισχυρός και καταστροφικός σεισμός 7,5 Ρίχτερ σημειώνεται στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Αμοργού, Ανύδρου και Ανάφης. Εξήντα επτά χρόνια μετά, μια διεθνής ωκεανογραφική αποστολή επιχειρεί να εντοπίσει, με τη βοήθεια εξελιγμένου ρομπότ, πληροφορίες για αυτόν τον ισχυρότερο σεισμό της Μεσογείου τα τελευταία 200 χρόνια. 13 λεπτά αργότερα ισχυρότατος μετασεισμός μεγέθους 7,2 Ρίχτερ κοντά στη Σαντορίνη προκάλεσε πολλές ανθρώπινες απώλειες και ανυπολόγιστες καταστροφές. Επίσης, προκλήθηκε τσουνάμι που πλημμύρισε τις ακτές από τη Φολέγανδρο ως την Τουρκία, με τα κύματα να φτάνουν μέχρι και τα 20 μέτρα στην Αμοργό. Το επίκεντρο και τα ρήγματα του σεισμού δεν ήταν γνωστά και οι λίγες μελέτες που έγιναν τότε στην ξηρά και τη θάλασσα δεν αποκάλυψαν τι πραγματικά συνέβη.
Κατά τη διάρκεια προηγούμενων ωκεανογραφικών αποστολών έγιναν γεωφυσικές μελέτες, όπου αποτυπώθηκε η μορφολογία του υποθαλάσσιου πυθμένα ανάμεσα στη Σαντορίνη, την Αμοργό, την Ανάφη και την Αστυπάλαια και εντοπίστηκαν σε μέγιστο βάθος 750 μέτρων τρία υποθαλάσσια ρήγματα παράλληλα το ένα με το άλλο, σε απόσταση 70 χιλιομέτρων.
Μια διεθνής ομάδα εκτελεί υποθαλάσσιες έρευνες στην ίδια περιοχή τα τελευταία δύο χρόνια, για να ρίξει φως στον μηχανισμό που ενεργοποίησε τον καταστροφικό σεισμό και το επακόλουθο τσουνάμι. Στην ομάδα μεταξύ άλλων συμμετέχει και η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Εύη Νομικού.
Λοιπόν εσείς προχωρήσατε σε μια έρευνα τα τελευταία δύο χρόνια και μεταξύ άλλων, ένα ειδικό ρομπότ μελετά τον ισχυρότερο σεισμό που έχει καταγράψει ο άνθρωπος στην περιοχή μας τα τελευταία 200 χρόνια τουλάχιστον.
Μπορούμε να πούμε λίγα για την ιστορία. Την περιοχή βορειοανατολικά της Σαντορίνης, ή πολύ καλύτερα, όλον το θαλάσσιο χώρο της Σαντορίνης τον μελετάμε τα τελευταία 20 χρόνια.
Καθώς όμως η τεχνολογία αναπτύσσεται, χρησιμοποιούμε και καινούργιες τεχνολογίες, ουσιαστικά ρομποτικά μηχανήματα τα οποία μας επιτρέπουν να εξερευνήσουμε τον βυθό με πολύ καλύτερο τρόπο από ό,τι γινόταν πριν 20, 30, 40 χρόνια. Άρα λοιπόν, από το 2002 έχουμε χαρτογραφήσει τον υποθαλάσσιο χώρο γύρω από τη Σαντορίνη.
Έχουμε ανακαλύψει πώς είναι η μορφολογία του υποθαλάσσιου πυθμένα και έτσι βρήκαμε και το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου, τα άλλα ηφαίστεια που βρίσκονται βορειοανατολικά. Προχωρήσαμε σε επιπλέον χαρτογράφηση πιο πέρα από τη Σαντορίνη, κοντά στην Αμοργό το 2015, με ένα άλλο πλοίο.
Για πρώτη φορά είχαμε έναν πλήρη χάρτη τοπογραφικό του ανάγλυφου του υποθαλάσσιου πυθμένα. Άρα λοιπόν σε αυτό το χάρτη προστέθηκαν μετά τα πρώτα στοιχεία, τα δεύτερα στοιχεία που είναι σεισμικές καταγραφές και είχαμε αρκετές τέτοιες καταγραφές από το 2006. Τα σεισμικά αυτά προφίλ μας δείχνουν πώς είναι η στρωματογραφία των ιζημάτων του υποθαλάσσιου πυθμένα.
Εμείς το περιγράφουμε στους φοιτητές να το φαντάζονται όπως όταν μία γυναίκα κάνει υπέρηχο και βλέπει πως είναι μέσα το μωρό, έτσι κι εμείς βλέπουμε ουσιαστικά πώς είναι τα στρώματα του υποθαλάσσιου πυθμένα, τι κρύβει στην ουσία ο βυθός.
Έχοντας λοιπόν στη διάθεσή μας τα δεδομένα, τη μορφολογία του πυθμένα και τα σεισμικά προφίλ ανεδείχθη ότι βορειονατολικά της Σαντορίνης, υπάρχουν πέντε μεγάλες ζώνες ρηγμάτων.
Από τα τεκτονικά ρήγματα αυτά, ένα εξ αυτών είναι και το ρήγμα της Αμοργού. Είναι το γνωστό ρήγμα της Αμοργού το οποίο ενεργοποιήθηκε κατά το σεισμό του 1956.
Έχοντας λοιπόν στη βάση αυτά τα δεδομένα, μια ομάδα με την οποία δουλεύουμε τα τελευταία δέκα χρόνια, υπέβαλλε μια πρόταση να πάρουμε με τους Γάλλους συναδέλφους ένα γαλλικό πλοίο, το οποίο πραγματικά έφτασε πέρυσι και έκανε την πρώτη αποστολή που οργανώθηκε υπό την αιγίδα του Γαλλικού Ινστιτούτου Θαλάσσιων Ερευνών και είναι αντίστοιχος φορέας με τον δικό μας ΕΛΚΕΘΕ.
Πέρσι το πλοίο χαρτογράφησε συγκεκριμένες περιοχές με υψηλής ανάλυσης μηχανήματα που λέγονται αυτόνομα υποβρύχια οχήματα.
Επομένως, είχαμε στη διάθεσή μας μια πολύ υψηλής ανάλυσης χαρτογράφηση, όπου έφτασε λιγότερο από ένα μέτρο, με αποτέλεσμα να έχουμε τη δυνατότητα να δούμε ακόμα και τα βράχια, το πώς είναι κατανεμημένη η μορφολογία του υποθαλάσσιου πυθμένα που υπάρχει στην περιοχή και που ξέραμε ότι υπάρχουν ενεργά ρήγματα.
Η δεύτερη αποστολή ήταν φέτος που χρησιμοποιήσαμε αυτό το υποβρύχιο όχημα το οποίο έχουμε βάλει και την περιγραφή στο ΑΠΕ με τις κάμερες κλπ. Εκεί είχαμε επιλέξει εμείς οι επιστήμονες, έχοντας μελετήσει πολύ καλά τους χάρτες, περιοχές όπου θα μπορούσαμε να καταδυθεί το υποβρύχιο όχημα.
Το ρομποτικό μηχάνημα δεν μπορεί να καταδυθεί και να καλύψει όλη την περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού, οπότε οι επιστήμονες μαζί με τους τεχνικούς επέλεξαν συγκεκριμένα τμήματα των ρηγμάτων που είχαμε χαρτογραφήσει έτσι ώστε να τα εξερευνήσει το ρομποτικό μηχάνημα.
Και πραγματικά ένα από αυτά τα ρήγματα είναι και το ρήγμα της Αμοργού, από όπου είναι η πρώτη φορά που έχουμε οπτικό υλικό.
Συλλέχθηκαν χιλιάδες εικόνες από το ρομπότ και αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε ένα τρισδιάστατο μοντέλο του ανάγλυφου και να το δούμε πολύ πιο αναλυτικά, να δούμε πώς είναι η γεωμετρία και μορφολογία αυτού του τεράστιου ρήγματος.
Δεν βρήκαμε βέβαια μόνο το ρήγμα της Αμοργού. Πήγαμε και στο ρήγμα μπροστά από την Ανάφη, στο ρήγμα που είναι βόρεια από την Ανάφη, όπως επίσης και σε ένα πολύ μεγάλο ρήγμα που είναι ανάμεσα στην Αμοργό και τη Σαντορίνη, που το έχουμε ονομάσει Ρήγμα Σαντορίνης – Αμοργού.
Το ρομποτικό μηχάνημα ουσιαστικά μας έδωσε τη δυνατότητα για μια πολύ καλύ αποτύπωση που μπορεί να περιγραφεί σαν να διώχνουμε το νερό και να περπατάμε στον υποθαλάσσιο πυθμένα.
Πού μας χρησιμεύει αυτό; Οταν γίνεται ένας σεισμός στη Χέρσο οι γεωλόγοι πάνε να εξετάσουν το ρήγμα το οποίο μετατοπίστηκε, κινήθηκε ουσιαστικά. Βλέπουν ένα καθρέφτη ρήγματος που είναι μετακίνηση του ρήγματος, το οποίο αφήνει μια λεία επιφάνεια.
Εκεί λοιπόν οι γεωλόγοι διαπιστώνουν πόσο μετακινήθηκε το ρήγμα. Αυτό γίνεται και στον υποθαλάσσιο χώρο, πολύ πιο δύσκολα όμως, γιατί υπάρχει το νερό που καλύπτει τα πάντα.
Στην παρούσα φάση λοιπόν, έχουμε δεδομένα τα οποία μελετάμε και ετοιμάζεται και μια επιστημονική δημοσίευση. Με τη μελέτη των δεδομένων μπορούμε να δούμε ουσιαστικά τη μετακίνηση κατά τη διάρκεια του σεισμού του 1956.
Αυτό είναι το πρώτο και το δεύτερο είναι ότι για να μην ξεχνάμε, ο σεισμός, ακολουθήθηκε και από το μεγαλύτερο κύμα, τσουνάμι που είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο, τα 20 μέτρα που έφτασαν και στην Αμοργό.
Αλλά για να τρέξεις τσουνάμι modelling που λένε και οι ξένοι, θα πρέπει να έχεις πολύ καλά μαθηματικά δεδομένα και κυρίως να έχεις παράκτια δεδομένα. Επομένως όταν είχε άσχημο καιρό γιατί είχαμε και πολύ άσχημο καιρό, το πλοίο επειδή είναι μικρό πήγαμε πολύ κοντά και στην Ανάφη και στην Αμοργό, στην παράκτια ζώνη και αποκτήσαμε δεδομένα παράκτια, όπου αυτά θα μας επιτρέψουν να τρέξουμε μοντέλα για τα τσουνάμι, ωστε να δούμε πως δημιουργήθηκε ένα παλιρροιακό κύμα και να ανακαλύψουμε τελικά πόσο μπήκε μέσα στην ακτή και πόσο ψηλό ήταν.
Έχουμε και αυτά τα δεδομένα, αλλά τώρα είμαστε λίγο πιο σοφοί σε σύγκριση με αυτό που είχαμε τα προηγούμενα χρόνια. Το καλό όμως είναι ότι όλοι αυτοί οι επιστήμονες που ήταν και σ’ αυτή την αποστολή -και ευτυχώς υπάρχουν και Έλληνες, πέρσι ήμουν εγώ και η Δανάη Λαμπρίδου, φέτος ήμουν μόνον εγώ- συνεργάστηκαν μαζί τα τελευταία 10 -15 χρόνια με αποτέλεσμα να συλλέγουν δεδομένα και να βγαίνουν καινούργια στοιχεία, καθώς η επιστήμη συνεχώς εξελίσσεται.
Αυτά θα είναι χρήσιμα για την πολιτεία; Τα συμπεράσματα θα τα δώσετε;
Βεβαίως θα τα δώσουμε. Μην ξεχνάμε ότι δημοσιεύονται πρώτα σε επιστημονικά περιοδικά που είναι ανοιχτής πρόσβασης, δεδομένα που μπορεί να τα διαβάσει κάποιος πολίτης. Είναι διαθέσιμα στην ελληνική γραμματεία πολιτικής προστασίας, είναι διαθέσιμα στο Δήμο Αμοργού και Σαντορίνης. Θα γίνουν ομιλίες όταν έχουμε κατασταλάξει πραγματικά στα αποτελέσματα και συγκεκριμένα όταν υπάρχει η δημοσίευση και τότε θα μπορούμε να πούμε πούμε πόσα μέτρα μετακινήθηκε τμήμα της Αμοργού . Τώρα έχουμε συλλέξει τα δεδομένα τα οποία τα αναλύουμε και με το καλό σε 1- 2 μήνες που θα υπάρχει και ένας πολύ όμορφος χάρτης θα γίνουν και διάφορες ομιλίες ενημέρωσης.
