Νέα ανάλυση διαΝΕΟσις : Ο Αγροτικός Τομέας στην Ελλάδα
Η «μεγάλη εικόνα» ενός σημαντικού πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, σε μια περίοδο κλιματικών και γεωπολιτικών προκλήσεων.
Ο αγροτικός τομέας έχει μεγάλη σημασία για την ανταγωνιστικότητα και την οικονομική εξωστρέφεια της χώρας. Η νέα δημοσίευση της διαΝΕΟσις επιχειρεί να τον χαρτογραφήσει, αναδεικνύοντας τα δυνατά σημεία αλλά και τις χρόνιες αδυναμίες του.
Η ανάλυση, την οποία υπογράφουν η διευθύντρια ερευνών του οργανισμού, Δρ. Φαίη Μακαντάση, και ο Research Analyst, Ηλίας Βαλεντής, επιχειρεί, αφενός να εντοπίσει τις ακριβείς εστίες των προβλημάτων – χρόνιων, όπως η χαμηλή εκπαίδευση των αγροτών, αλλά και έκτακτων, όπως η κλιματική αλλαγή και ο πληθωρισμός. Αφετέρου, καταλήγει σε κατευθύνσεις πολιτικής.
Γιατί η γεωργία είναι σημαντική για την Ελλάδα
- Σχετίζεται με την επισιτιστική ασφάλεια και την καλή διατροφή του πληθυσμού.
- Τροφοδοτεί σε σημαντικό βαθμό τους τομείς της μεταποίησης και του εμπορίου. Για παράδειγμα, η εγχώρια βιομηχανία τροφίμων και ποτών αντιστοιχεί στο 1/3 της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας της ελληνικής μεταποίησης.
- Η γεωγραφική θέση και το κλίμα της Ελλάδας δημιουργούν συγκριτικά πλεονεκτήματα στην παραγωγή συγκεκριμένων αγροτικών προϊόντων.
- Υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες για συνέργεια μεταξύ τουρισμού και αγροδιατροφής.
- Απασχόλησε περισσότερα από 461.000 άτομα, δηλαδή 11% της συνολικής απασχόλησης.
- Συνεισέφερε €7 δισεκ. στο ελληνικό ΑΕΠ, καθώς και το 3,6% της συνολικής εγχώριας Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας.
- Οι εξαγωγές τροφίμων, ποτών και ειδών καπνού έφτασαν τα €8,8 δισεκ. Από το 2004, αυξάνονται κάθε χρόνο, ακόμα και τα χρόνια της πανδημίας.
- Περισσότερο από 15% του συνόλου της αξίας των προϊόντων εξάγεται.
- Σχεδόν το υπόλοιπο 85% διατίθεται για εγχώριες χρήσεις: στα νοικοκυριά (περίπου 1/3 της παραγόμενης αξίας), στη βιομηχανία τροφίμων, ποτών και ειδών καπνού (26%), στον ίδιο τον αγροτικό τομέα (16%), καθώς και στη διαμονή και εστίαση (5,6%). Οι τρεις αυτοί χρήστες αγροτικών προϊόντων (πλην του ίδιου του αγροτικού τομέα) καλύπτουν άνω του 80% των αναγκών τους από εγχώριους παραγωγούς.
- Αντιστοιχεί σε 80-85% της συνολικής κατανάλωσης νερού στην Ελλάδα. Οι αρδευτικές υποδομές της χώρας και η διαχείριση των υδάτων αντιμετωπίζουν σοβαρές ανεπάρκειες και προκλήσεις.
Προβλήματα και προκλήσεις
1. Μικρές και κατακερματισμένες αγροτικές εκτάσεις
5,3 εκτάρια είναι η μέση χρησιμοποιούμενη έκταση των ελληνικών αγροτικών μονάδων, λιγότερο από το 1/3 της αντίστοιχης μέσης έκτασης στην ΕΕ (17,1 εκτάρια).
Επιπτώσεις: Η πολύ μικρή μέση έκταση περιορίζει τα οφέλη που προκύπτουν από τον σταδιακό εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων ανά αγροτική εκμετάλλευση.
2. Μεγάλη ηλικία των αγροτών
- 65% των Ελλήνων αγροτών είναι τουλάχιστον 55 ετών (μ.ό. ΕΕ: 68%)
- 37,1% των αγροτών είναι τουλάχιστον 65 ετών (μ.ό. ΕΕ: 33,2%). Στην Αυστρία, τη χώρα με τους νεότερους αγρότες στην ΕΕ, μόνο 7% των αγροτών είναι άνω των 65 ετών.
- Μόνο 23,9% των Ελλήνων αγροτών είναι έως 39 ετών, δηλαδή 6 ποσοστιαίες μονάδες λιγότερο από το 2008.
- Η Ελλάδα έρχεται έβδομη κατά σειρά, μεταξύ των 27 της ΕΕ, όσον αφορά τη γήρανση των αγροτών.
- 200.000 αγρότες ηλικίας άνω των 65 ετών το 2020 πρέπει να αναπληρωθούν άμεσα.
- 150.000 αγρότες ηλικίας 55-64 ετών το 2020 πρέπει να αναπληρωθούν την επόμενη δεκαετία.
Επιπτώσεις: Η μεγάλη ηλικία των αγροτών, σε συνδυασμό με το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, δυσχεραίνει την παρακολούθηση, την κατανόηση και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών.
3. Ελλιπής εκπαίδευση
- Η μεγάλη πλειοψηφία (94%) των Ελλήνων αγροτών έχουν μόνο πρακτική εμπειρία και κανενός είδους αγροτική εκπαίδευση (μ.ό. ΕΕ: 72,4%).
- 5,2% των Ελλήνων αγροτών έχoυν βασική εκπαίδευση, ποσοστό μικρότερο από το 1/3 του ευρωπαϊκού μέσου όρου (17,5%).
- Λιγότερο από 1% των Ελλήνων αγροτών έχουν πλήρη αγροτική εκπαίδευση, ποσοστό περισσότερο από 10 φορές μικρότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,2%).
- 88,3% της ελληνικής αγροτικής γης είναι στα χέρια διαχειριστών χωρίς καμία εκπαίδευση. Οι αγρότες με πλήρη εκπαίδευση διαχειρίζονται μόλις το 1,5% της γης.
Επιπτώσεις: Το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο εμποδίζει τη στροφή των αγροτών προς νέες δραστηριότητες, όταν η τρέχουσα παρουσιάζει προβλήματα.
4. Εξοπλισμός και νέες τεχνολογίες
- Η οικονομική κρίση περιόρισε σημαντικά τις επενδυτικές δυνατότητες του αγροτικού τομέα. Σε μια εποχή ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, υπάρχει σημαντική υστέρηση στην ανάπτυξη νέων υποδομών και στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στον ελληνικό ΑΤ.
- Η μικρή κλίμακα και ο κατακερματισμός των αγροτικών εκμεταλλεύσεων καθιστά ασύμφορες τις επενδύσεις σε εξοπλισμό και νέες τεχνολογίες.
5. Αύξηση του κόστους παραγωγής
Ο υψηλός πληθωρισμός των τελευταίων ετών επηρέασε σημαντικά το κόστος της αγροτικής παραγωγής. Στο διάστημα 2019-2023 αυξήθηκαν σημαντικά οι τιμές:
- στην ενέργεια (+29%)
- στα λιπάσματα (+72%)
- στις ζωοτροφές (+39%)
6. Κλιματική αλλαγή και διαχείριση του νερού
Η μείωση των βροχοπτώσεων και της υγρασίας στο έδαφος, η αύξηση της ξηρασίας και των καυσώνων, και οι υπόλοιπες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα επηρεάσουν την αγροτική παραγωγή.
Θετικές επιπτώσεις:
- Επιμήκυνση της βλαστικής περιόδου για πολλές καλλιέργειες.
- Βελτίωση των συνθηκών σε κάποιες περιοχές για συγκεκριμένες καλλιέργειες (π.χ. βαμβάκι, αμπέλια).
- Σημαντική μείωση του κινδύνου καταστροφής καλλιεργειών από παγετό.
Αρνητικές επιπτώσεις:
- Αυξημένος κίνδυνος καταστροφών από ακραία καιρικά φαινόμενα (ειδικά για τη Θεσσαλία και την Κεντρική Μακεδονία).
- Κίνδυνοι για την παραγωγή της ελιάς και των σιτηρών.
- Πίεση στον τομέα της κτηνοτροφίας, λόγω μειωμένης απόδοσης στις καλλιέργειες ζωοτροφών, σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις για μεγαλύτερη κατανάλωση ύδατος.
Προτάσεις πολιτικής
- Προτεραιότητα στον καθορισμό επιτρεπτών χρήσεων γης και τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος κινήτρων-αντικινήτρων. Σε ειδικές περιπτώσεις προτείνεται η εφαρμογή δραστικών μέτρων (αναδασμός).
- Γενική βελτίωση της οικονομικής βιωσιμότητας των αγροτικών μονάδων, ώστε να καταστούν ελκυστικές επιλογές για τη νέα επιχειρηματικότητα.
- Μέριμνα για τα άτομα που βρίσκονται από ανάγκη «εγκλωβισμένα» στον αγροτικό τομέα, με κίνητρα και κατάρτιση.
- Κίνητρα για τη συγχώνευση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, καθώς και για τις μεταβιβάσεις, κληροδοτήσεις και ενοικιάσεις αγροτικής γης σε ενεργούς αγρότες.
- Ενίσχυση των αγροτικών επιστημόνων να ασχοληθούν οι ίδιοι με την αγροτική παραγωγή.
- Αύξηση της συνολικής χωρητικότητας της αγροτικής επαγγελματικής κατάρτισης (π.χ. σχολές του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ).
- Προσωρινά δημοσιονομικά μέτρα για τον περιορισμό των επιπτώσεων του πληθωρισμού: προσωρινές μειώσεις της γενικής και ειδικής έμμεσης φορολογίας σε ζωοτροφές, λιπάσματα, ενέργεια και καύσιμα.
- Επιλογή καλλιεργειών που προσαρμόζονται καλύτερα στις νέες κλιματικές συνθήκες ανά περιοχή.
- Στοχευμένη αποστράγγιση της γεωργικής γης. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που δίνει η λεγόμενη «γεωργία ακριβείας».
- Εκστρατείες ενημέρωσης των αγροτών για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη δουλειά τους.
- Συνένωση Τοπικών Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ), υιοθέτηση ενιαίου λογιστικού συστήματος, διοίκηση από managers και στελέχωση με γεωπόνους και άλλους επιστήμονες.
- Δημιουργία Κεντρικής Υπηρεσίας Εγγείων Βελτιώσεων στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, η οποία θα έχει τον τελικό έλεγχο του προγραμματισμού και της πραγματοποίησης μελετών και έργων.
