Αποκατάσταση του Πύργου Χειμάρρου στη Νάξο
του Λάμπρου Δεμερτζή
Ενα από τα αναγνωρισμένα μνημεία της Νάξου, ο Πύργος Χειμάρρου, βρήκε την χρηματοδότηση που χρειάζεται για την φροντίδα του.
Οπως γράφει η Ευδοκία Κατσάνη στον προσωπικό της λογαριασμό στο facebook: “Κάθε συνάντηση του Περιφερειάρχη μας με την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη βγάζει είδηση. Η Περιφέρεια μας και το Υπουργείο Πολιτισμού, συμφώνησαν την ένταξη του μνημείου στο ΕΣΠΑ 2021-2027 της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.
Το ποσό με το οποίο θα χρηματοδοτήσει η Περιφέρεια νοτίου Αιγαίου τις εργασίες αποκατάστασης του μνημείου είναι 1.500.000,00 Ευρώ.
Στον πολιτιστικό πλούτο της Νάξου, κυρίως με το έργο της νησίδας των Μουσείων της Χώρας στο οποίο η Περιφέρεια μας έφτασε την χρηματοδότηση του στα 8,5 εκ. Ευρώ, η δουλειά των τελευταίων ετών βάζει το νησί μας στην θέση που αξίζει.”.
Είχε προηγηθεί επίσκεψη στη Νάξο το 2021 της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη. Η αποκατάσταση του Πύργου του Χειμάρρου και του περιβάλλοντος χώρου του, στην οροσειρά του Ζα, αποτελεί σημαντική υποχρέωση για τις υπηρεσίας του ΥΠΠΟΑ. Πρόκειται για έναν κυκλικό μαρμάρινο πύργο του 4ου αι. π.Χ., με διάμετρο 9,20 μ. που σώζεται σε ύψος 14 μ., ενώ το αρχικό του ύψος υπολογίζεται στα 17 μ. Πρόκειται για τον έναν εκ των τριών αντίστοιχων πύργων των Κυκλάδων –Πύργος Αγίας Μαρίνας στην Τζιά και Αγίου Πέτρου στην Ανδρο- που σώζονται σε τόσο μεγάλο ύψος. Σε αυτόν τον περίβολο του Πύργου, όπως συμβαίνει στην πλειονότητα των μνημείων αυτών, έχουν αποκαλυφθεί εργαστηριακοί και αποθηκευτικοί χώροι διαφόρων εποχών ως την ύστερη αρχαιότητα. Όπως δήλωσε η Λίνα Μενδώνη, την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, αφού ολοκλήρωσε τις διαδικασίες προμήθειας των αναγκαίων υλικών, αρχίζει την αφαίρεση του παλαιού φθαρμένου ικριώματος και την τοποθέτηση νέου, προκειμένου να ξεκινήσουν οι αναγκαίες εργασίες αποκατάστασης του εμβληματικού πύργου –τοπόσημου για την ορεινή Νάξο- που αποτελεί αίτημα δεκαετιών της τοπικής κοινωνίας. Αμέσως, μόλις ολοκληρωθεί η απαλλοτρίωση του χώρου θα προχωρήσουν οι αναστηλωτικές εργασίες με χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ενώ αμέσως ξεκινούν οι διαδικασίες για την ηλεκτροδότηση του μνημείου, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει σωστά το εργοτάξιο.
Γιώργος Χατζημάρκος: «Επενδύουμε στην πολιτιστική μας κληρονομιά»
Για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, η πολιτιστική κληρονομιά και η διατήρησή της αποτελεί προτεραιότητα, όπως ανάφερε στην «Κυκλαδική» ο Γιώργος Χατζημάρκος. “Επενδύουμε με επιμονή και αφοσίωση στην προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Μετά τα 8,5 εκατ, ευρώ που διαθέσαμε στο Υπουργείο Πολιτισμού για τη Νησίδα Μουσείων στο επιβλητικό Κάστρο Χώρας Νάξου, διαθέτουμε επιπλέον 1,5 εκατ. ευρώ στο ΥΠΠΟΑ για την αποκατάσταση του Πύργου του Χειμάρρου. Ένα – ένα τα μνημεία που συνθέτουν το ανεκτίμητο πολιτιστικό κεφάλαιο των νησιών μας, βρίσκουν την φροντίδα που έχουν ανάγκη”.
Η ιστορία
Ο Πύργος του Χειμάρρου είναι κατασκευή της ελληνιστικής περιόδου (4ος-3ος αιώνας π.Χ.) και από τα πιο αναγνωρισμένα μνημεία της Νάξου, μετά την πύλη του αρχαϊκού ναού του Απόλλωνα, την «Πορτάρα». Βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά της Νάξου, ανάμεσα στον Ζα, το ψηλότερο βουνό της Νάξου και τη θάλασσα (στα μισά περίπου της διαδρομής από το Φιλώτι προς τον Καλαντό). Δεσπόζει επιβλητικά σ’ ένα ύψωμα ανάμεσα σε δύο χειμάρρους, το Χείμαρρο ανατολικά και τα Πετρόνια δυτικά. Επίσης βρίσκεται κοντά στούς παλιούς οικισμούς της Αργιοβέσσας και του Βαρδάκη.
Ο πύργος είναι κυκλικός, με εξωτερική διάμετρο 9,20 μ., εσωτερική 7,12 μ. και περίπου 15 μέτρα ύψος. Οι τοίχοι έχουν πάχος 1,10 μ. Έχει διπλό τοίχο, εξωτερικό και εσωτερική επένδυση, είναι κτισμένοι με ντόπιο μάρμαρο χωρίς συνδετικό υλικό, με πολύ προσεγμένη συναρμογή που φανερώνει την καλή ποιότητα της αρχαίας λιθοτεχνίας. Την εξωτερική πλευρά της λιθοδομής αποτελούν μεγάλες ορθογωνισμένες πέτρες που το μήκος τους ποικίλει από 0,58 μ. ως 2 μ. και το πλάτος τους από 0,35 μ. ως 0,40 μ. Σε μερικές διακρίνονται λατομικά σημεία, Λ, V, O, που χρησιμοποιούνταν από τους μαστόρους για να τοποθετηθούν με ακρίβεια στη θέση τους. Η εσωτερική επένδυση αποτελείται από πέτρες διαφόρων μεγεθών. Στη νότια πλευρά υπάρχει η μοναδική θύρα, και ακριβώς από πάνω της, αλλά σε ύψος 10 μ. από το έδαφος, δηλαδή στον δεύτερο όροφο, είναι ένα μικρό παράθυρο, το μοναδικό του πύργου. Τα μόνα άλλα ανοίγματα είναι υδρορρόες και πολεμίστρες (τοξοθυρίδες) που εξωτερικά διακρίνονται σαν στενές σχισμές ενώ εσωτερικά φαρδαίνουν, ώστε να δίνουν χώρο στους τοξότες να κινηθούν.
Στο εσωτερικό υπάρχει ισόγειο όπως και τρεις όροφοι, που έχουν καταρρεύσει, αλλά διακρίνονται από τις υποδοχές για τα δοκάρια του πατώματος τους (δοκοθήκες). Αριστερά από την είσοδο μια σκάλα με μαρμάρινα σκαλοπάτια, πακτωμένα στον τοίχο, οδηγεί ακτινωτά προς τα πάνω. Η οροφή του πύργου δεν σώζεται και δεν έχουν βρεθεί στοιχεία που να μας δείχνουν πώς θα ήταν η στέγη και να μας επέτρεπαν ακριβή αποκατάσταση. Επικρατεί η άποψη ότι θα ήταν επίπεδη, με πολεμίστρες. Εκτιμάται ότι το ύψος του όταν κατασκευάστηκε έφτανε τα 20 μ. Το γεγονός ότι το κτίριο διατηρείται σε τόσο καλή κατάσταση μαρτυρά την ικανότητα των αρχαίων λιθοτεχνιτών, να τοποθετούν τις λαξευμένες πέτρες με ακρίβεια έτσι ώστε να μην χρειάζεται συνδετικό υλικό. Πιστεύεται ότι κτίστηκε πάνω στο λατομείο του.
Τον πύργο περιβάλλει ένα περίπου τετράγωνο περιτείχισμα με πλευρά 35 μ., που διατηρείται καλύτερα στη νότια και στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής και ανατολικής πλευράς. Ανασκαφές μέσα σε αυτόν τον περίβολο έφεραν στο φως οικισμό και ελαιοτριβεία. Επίσης μέσα στο περιτείχισμα υπάρχουν δύο μικροί απλοί καμαροσκεπείς βυζαντινοί ναοί (Ζωοδόχος Πηγή και Ανώνυμο) κτισμένοι πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής.
Μια πρώτη περιγραφή έχουμε από τον ελληνομαθή Γερμανό αρχαιολόγο Λουδοβίκο Ρος (επισκέφτηκε τη Νάξο στις αρχές του 1830) στο βιβλίο του “Ταξίδια στα νησιά της ελληνικής θάλασσας”, που εκδόθηκε στη Λειψία το 1841. Ακολουθεί μια σύντομη μελέτη από τον Βρετανό αρχαιολόγο J.P. Droop το 1923, ενώ λεπτομερέστερη έρευνα έκανε ο Γερμανός L. Haselberger, το 1971-2.
Παρόμοιοι πύργοι κυκλικοί ή ορθογώνιοι, αφθονούν στο Αιγαίο, από τους περισσότερους όμως έχουν απομείνει μόνο τα θεμέλια. Ο Πύργος του Χειμάρρου με 15 μέτρα ύψος είναι από τους λίγους που σώζονται ολόκληροι. Εντύπωση κάνει η πολλή καλή κατάσταση της εξωτερικής του όψης σε αντίθεση με τμήματα της εσωτερικής επένδυσης που έχουν καταρρεύσει ή δεν είναι σε καλή κατάσταση. Σύγχρονοι μελετητές, από τον τρόπο κατασκευής, υπολογίζουν την ανέγερσή του στα τέλη του 4ου ή τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα και τον θεωρούν εξαιρετικό δείγμα της ελληνιστικής αμυντικής αρχιτεκτονικής.
Το 2011 το μνημείο κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος, μαζί με τους δύο βυζαντινούς ναούς που βρίσκονται μέσα στο περιτείχισμα και ένα μικρο τμήμα αρχαίας οδού. Το 2015 εκπονήθηκε μελέτη αποκατάστασης του μνημείου από τον πολιτικό μηχανικό δρ. Κ. Ζάμπα, για τη στερέωση και ανακατασκευή των ερειπωμένων τμημάτων, επανατοποθέτηση του διάσπαρτου υλικού που υπάρχει γύρω, αφού πρώτα αναγνωριστούν οι αρχικές θέσεις, συγκολλήσεις, επαναφορά πλίνθων που έχουν μετακινηθεί, προστασία από κεραυνούς και καιρικές συνθήκες. Επίσης θα τοποθετηθούν στέγη και πατώματα.
Η πρόσβαση είναι εύκολη λόγω του ότι βρίσκεται στον αυτοκινητόδρομο προς τον Καλαντό και απέχει περίπου 14 χλμ από το Φιλώτι.
