Ι.Σπιλάνης, Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Διευθυντής του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης Αιγαίου: «Απαιτούνται αλλαγές στο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης»
Με δεδομένη τη μεγάλη συζήτηση που γίνεται αυτή τη περίοδο για τα θέματα του υπερτουρισμού και της φέρουσας ικανότητας των προορισμών και αφορά κυρίως στα νησιά, ο Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Διευθυντής του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης Αιγαίου κ. Ιωάννης Σπιλάνης επισημαίνει, μιλώντας στην «Κυκλαδική», ότι το πρόβλημα σχετίζεται με την αντίληψη των κατοίκων και των επισκεπτών, οι οποίοι νιώθουν την πίεση στην καθημερινότητά τους από την τουριστική κοσμοσυρροή.
Αντικρούει τη θέση ότι ο υπερτουρισμός περιορίζεται σε δύο μήνες και εξηγεί ότι η αυξανόμενη πίεση διαρκεί περισσότερο και επιβαρύνεται περαιτέρω με την αλόγιστη αύξηση των τουριστικών υποδομών.
Προτείνει την παύση δημιουργίας νέων κλινών ενώ τονίζει την ανάγκη για διάχυση του τουρισμού σε περιόδους εκτός αιχμής. Σημειώνει ότι η κυκλοφοριακή συμφόρηση και η έλλειψη ελέγχου στη χρήση δημόσιων χώρων και στις όψεις των κτηρίων συμβάλλουν στην επιβάρυνση της ποιότητας ζωής στο νησί.
Επιπλέον, σχολιάζει την πρόσφατη αύξηση του τέλους κρουαζιέρας, υποστηρίζοντας ότι τα έσοδα από αυτό πρέπει να κατευθύνονται απευθείας σε έργα υποδομών για τη διαχείριση του τουρισμού στη Σαντορίνη και όχι στα κρατικά ταμεία.
Ο κ. Σπιλάνης υπογραμμίζει ότι ο περιορισμός των επισκεπτών σε συγκεκριμένες ώρες είναι πιο ουσιαστικό μέτρο από την αύξηση των εσόδων, δίνοντας έμφαση στην ποιότητα της τουριστικής εμπειρίας και στη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και των τοπικών πόρων.
Συνέντευξη στον Λάμπρο Δεμερτζή
Τελικά κ. Σπιλάνη υπάρχει υπερτουρισμός στη Σαντορίνη και σε κάποια άλλα νησιά μας; Κάποιοι παράγοντες από την τοπική κοινωνία θεωρούν ότι το να έχει το νησί πολύ κόσμο για 2 μήνες δεν είναι υπερτουρισμός αλλά συνωστισμός και κακή οργάνωση.
Ο υπερτουρισμός είναι θέμα αντίληψης· αφορά το πώς τον βιώνει ο καθένας και είναι η αίσθηση που έχουν τόσο οι κάτοικοι όσο και οι τουρίστες που βιώνουν την κατάσταση. Άρα δεν είναι κάτι που το ορίζει κάποιος από έξω. Αν οι κάτοικοι νιώθουν ότι η ποιότητα ζωής τους υποβαθμίζεται ή οι τουρίστες αισθάνονται ασφυξία, τότε για εκείνους υπάρχει υπερτουρισμός.
Όταν περπατάς στον δρόμο και δεν μπορείς να πας στη δουλειά σου, όταν θες να μπεις σε ένα μαγαζί ή να πας σε μια παραλία και δεν μπορείς, όταν δεν μπορείς να κάνεις κάτι που σε ευχαριστεί, νιώθεις μια πίεση. Αυτό που πιέζει τη Σαντορίνη δεν είναι οι πολλοί κάτοικοι, είναι οι κάτοικοι μαζί με τους τουρίστες. Και αυτό είναι που αισθάνονται ως υπερτουρισμό.
Έχω σοβαρές ενστάσεις με τη θέση που λέει ότι στη Σαντορίνη έχουμε υπερτουρισμό μόνο για δύο μήνες. Η Σαντορίνη δέχεται έντονη τουριστική πίεση για περισσότερους μήνες. Ακόμα κι αν η κατάσταση αυτή διαρκούσε έναν μόνο μήνα, η αύξηση των κλινών ενισχύει την πίεση. Είναι σαν να έχει κάποιος πίεση αίματος 24 και να του λένε μα χτες είχατε 12, «ας κάνουμε μέσο όρο με την πίεση που είχες χθες».
Όταν η πίεση είναι υψηλή, χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση.
Αν κάποιος πει «θέλω ακόμα δύο κρουαζιερόπλοια και 3.000 επιπλέον κλίνες», τότε η πίεση θα αυξηθεί κι άλλο. Είναι απλό. Όσο προσθέτουμε τουριστικές υποδομές, η πίεση ανεβαίνει.
Στη Σαντορίνη έχουμε ξεπεράσει τα όρια της φέρουσας ικανότητας;
Ακριβώς. Και αν η αντίληψη είναι ότι το νησί βιώνει υπερτουρισμό για δύο μήνες, αυτό το πρόβλημα δεν συμψηφίζεται με τον μέσο όρο της χρονιάς. Πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα. Το πρώτο βήμα είναι να σταματήσει η δημιουργία νέων κλινών και να τεθεί όριο στα κρουαζιερόπλοια.
Αν σήμερα η Σαντορίνη θεωρείται ότι δεν αντέχει πάνω από 80.000 επισκέπτες, τότε δεν πρέπει να προστεθούν άλλες κλίνες, αλλά να γίνει προσπάθεια για διάχυση του τουρισμού και σε άλλους μήνες, όπως τον Μάρτιο για παράδειγμα.
Το θέμα είναι τι αντέχουν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του νησιού. Όταν πάμε στη θάλασσα, θα σκεφτούμε αν το φυσικό περιβάλλον μπορεί να αντέξει την παρουσία τόσων ανθρώπων και αν υπάρχει ο απαραίτητος χώρος γι’ αυτό. Αυτό είναι το πρώτο ζήτημα.
Το δεύτερο είναι αν οι ίδιοι οι κάτοικοι και επαγγελματίες χρειάζονται 3 ή 5 μήνες ηρεμίας για να ξεκουραστούν.
Κάποιοι λένε αντέχει η Σαντορίνη. Κατά πόσο τελικά αυτός ο συνωστισμός υπερβαίνει τα όρια της κανονικότητας και επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής των κατοίκων;
Το ερώτημα είναι αν η Σαντορίνη έχει τους πόρους να στηρίξει άλλο τουρισμό, αν μπορεί να αντέξει περισσότερο τουρισμό χωρίς να καταστραφεί. Έχει αλλάξει ήδη αρκετά, και όλοι το γνωρίζουμε αυτό. Το ερώτημα είναι αν οι τουρίστες θα προτιμούν να συνεχίσουν να έρχονται σε ένα νησί που αλλάζει συνεχώς.
Και αυτό διότι ξέρουμε πάρα πολλοί καλά, ότι σε έναν τόπο πας για να περάσεις καλά, να δεις τον πολιτισμό του, να δεις το περιβάλλον του.
Η Σαντορίνη είναι γνωστή για τον ιδιαίτερο μορφολογικό της χαρακτήρα. Η καλντέρα είναι η ίδια , από μακριά δεν έχει αλλάξει, το ηλιοβασίλεμα παραμένει ίδιο, αλλά πολλά άλλα στοιχεία της Σαντορίνης έχουν αλλάξει.
Μπορούν να δημιουργηθούν νέες υποδομές; υπάρχει χώρος για νέους δρόμους στη Σαντορίνη που να μην αλλοιώσουν όμως και άλλο το νησί; και τι γίνεται με τη διαθεσιμότητα του νερού;
Δεν μιλάμε για την ηπειρωτική Ελλάδα, όπου είναι πιο εύκολο να κατασκευαστεί από την άλλη μεριά ένας δρόμος. Στη Σαντορίνη τα πράγματα είναι πάρα πολύ συγκεκριμένα, όπως και στα πιο πολλά νησιά. Σηκώνει το νησί άλλο δρόμο για να αποσυμφορήσει τους υπάρχοντες;
Πώς μπορεί λοιπόν να εξισορροπηθεί η οικονομική ανάπτυξη από τον τουρισμό με την προστασία των φυσικών πόρων; Αν πούμε «τέλος οι κλίνες», θα επανέλθει η ισορροπία ή χρειάζονται και άλλα μέτρα;
Χρειάζονται και άλλα μέτρα. Το «τέλος στις νέες κλίνες» δεν σημαίνει τέλος στον τουρισμό. Πρέπει να δούμε πώς θα αναβαθμίσουμε το τουριστικό προϊόν, κάτι που λέμε εδώ και χρόνια, αλλά δεν εφαρμόζουμε. Φέτος τα νούμερα ήταν αρκετά εκκωφαντικά για τους 2 κυριότερους τουριστικά μήνες, τον Ίούλιο και τον Αύγουστο καθώς είχαμε αύξηση αφίξεων και μείωση εσόδων – αυτό είναι ανησυχητικό. Δεν πολύ συζητήθηκε στη δημόσια σφαίρα αυτό, πέρασε κάτω από τα ραντάρ.
Ενώ στην αρχή της σεζόν είχαμε μεγάλες συζητήσεις για τα φετινά ρεκόρ, τα στοιχεία έδειξαν ότι είχαμε ρεκόρ αφίξεων και ρεκόρ αρνητικών εσόδων. Αυτό το θεωρούν φυσιολογικό και δεν χρειάζεται να γίνει κάτι;
Πρέπει επίσης να ενισχυθεί η βιώσιμη κινητικότητα. Στην Ευρώπη εφαρμόζουν τη βιώσιμη κινητικότητα, που περιλαμβάνει τη μείωση της χρήσης Ι.Χ. και την ενίσχυση των δημόσιων μέσων μεταφοράς. Στη Σαντορίνη, με τα χιλιάδες ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα ή τα ενοικιαζόμενα με οδηγούς, που δημιουργούν μεγάλο φόρτο κυκλοφοριακό στο νησί, τα προβλήματα είναι πολύ έντονα και χρειάζεται μια σοβαρή συγκοινωνιακή μελέτη, που θα βελτίωνε την κατάσταση.
Επίσης υπάρχουν ζητήματα με την όψη των κτηρίων και τη χρήση των δημόσιων χώρων.
Ξέρουμε πολύ καλά πώς χρησιμοποιούνται οι όψεις των κτιρίων και οι ταμπέλες και πως φαίνεται από τον επισκέπτη και τον κάτοικο.
Δεν ακολουθούν τους κανόνες που έχει η Σαντορίνη. Στην αρχή της σεζόν κατέβηκαν οι ταμπέλες στο λιμάνι του Αθηνιού.
Απαράδεκτο θέαμα. Ο νόμος ίσχυε, δεν τον εφάρμοζε κανένας, έγινε εφαρμογή του και βελτιώθηκε η κατάσταση.
Τέτοιου είδους βελτιώσεις μπορεί να γίνουν πολλές.
Για παράδειγμα, να μην γίνεται κατάληψη δημόσιου χώρου. Στη Σαντορίνη οι εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων πρέπει να διαθέτουν ιδιόκτητους χώρους στάθμευσης για τα αυτοκίνητά τους, αντί να καταλαμβάνουν δημόσιο χώρο, που είναι εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος και εις βάρος των πολιτών.
Πώς επηρεάζει η αύξηση του τέλους κρουαζιέρας στα 20€ τη Σαντορίνη όταν μάλιστα μόλις το 1/3 των εσόδων θα πηγαίνει στον δήμο;
Αντίστοιχο μέτρο, εφαρμόστηκε στη Βενετία από τα 5€ όμως. Το τέλος των 20€ στη Σαντορίνη μπορεί να επηρεάσει κάποιους τουρίστες, αλλά όχι πολλούς. Όποιος έχει δώσει 1.500€ για μια κρουαζιέρα και θέλει να δει τους τόπους που επισκέπτεται, δεν θα ενοχληθεί από το τέλος.
Εάν έχουμε τόσο χαμηλού εισοδήματος τουρίστες που τα 20€ θα τους ενοχλήσουν, εγώ θα έλεγα να μην κατέβουν, διότι εάν για αυτούς η Σαντορίνη δεν αξίζει 20 ευρώ για να την επισκεφθούν, σημαίνει ότι και κατεβαίνοντας δεν θα κάνουν και καμία δαπάνη.
Εκεί που έχω διαφωνία, όπως και για το τέλος ανθεκτικότητας είναι το που θα πάνε τα λεφτά.
Η ουσία είναι να πάει το τέλος στα έργα που χρειάζεται η Σαντορίνη, που υφίσταται και την πίεση, για να διαχειριστεί τον τουρισμό της και όχι στα ταμεία του κράτους.
Είναι αδιανόητο να πηγαίνει το μεγαλύτερο μέρος του τέλους στον εθνικό κορβανά και να υπάρχει πανηγύρι ότι αυξήθηκαν τα έσοδα του κράτους και η Σαντορίνη να μην μπορεί να κάνει έργα για να διαχειριστεί την δική της κατάσταση.
Το σημαντικό είναι να τεθεί όριο στον αριθμό των επισκεπτών που μπορούν να ανέβουν στο νησί – όχι απλώς να αυξήσουμε τα έσοδα.
Στην Βενετία για παράδειγμα, το τέλος δεν επηρέασε τον κόσμο που ήθελε να κατέβει, γιατί όταν ο τουρίστας θέλει να επισκεφθεί τη Βενετία και σκοπεύει να ξοδέψει αρκετά χρήματα, τα 5€ ή τα 10€ δεν θα τον εμποδίσουν να κατέβει.
Αυτό το οποίο θα έπρεπε να γίνει στην Βενετία με τα κρουαζιερόπλοια είναι αυτό που θα λειτουργήσει στη Σαντορίνη δηλαδή πλαφόν στο αριθμό κρουαζιερόπλοιων που φτάνουν ταυτόχρονα.
Αυτό είναι το σημαντικό για τον υπερτουρισμό · να μειωθεί ο αριθμός των επισκεπτών την ίδια ώρα, όχι να υπάρξουν μεγαλύτερα έσοδα. Δεν έχει λογική την ημέρα της μεγάλης κρίσης που θα έχει 100.000 άτομα ταυτόχρονα πάνω στο νησί, να πει το ταμείο, και ας είναι και το Ταμείο του Δήμου, ότι σήμερα εισπράξαμε ένα εκατομμύριο και είμαστε ευχαριστημένοι.
Αν σε ένα θεατρικό έργο μπούνε 500 άτομα σε μια αίθουσα που χωρούν 150 θα ευχαριστηθούν; Αν δουν το θεατρικό έργο στο ένα πόδι δεν θα φύγουν ευχαριστημένοι .
Η Σαντορίνη δεν είναι ένας χώρος που έχει πεπερασμένες δυνατότητες. Δεν γίνεται να κατέβουν στο νησί 500, 1.000, 1.500 άτομα την ίδια στιγμή και να είναι και ευχαριστημένοι όλοι στο τέλος.
