«Αν υπήρχε πιθανότητα να γίνει κάποια έκρηξη του Ηφαιστείου της Σαντορίνης, θα είχαμε προενδείξεις, όπως συχνές σεισμικές δονήσεις, αλλαγή στην θερμοκρασία του περιβάλλοντος και δεν έχουμε τίποτα από αυτά» τονίζει με έμφαση η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών, Παρασκευή Νομικού η οποία επιβαίνει στο JOIDES Resolution, καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη στην περιοχή του Κολούμπου η διεθνής αποστολή Expedition 398. Ένας συνεχώς αυξανόμενος όγκος μάγματος συσσωρεύεται στον μαγματικό θάλαμο, σε βάθος περίπου 3 χιλιομέτρων κάτω από το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπου κοντά στη Σαντορίνη. Η παρουσία αυτού του μαγματικού θαλάμου αναδεικνύει την πιθανότητα μιας μελλοντικής έκρηξης και γι’ αυτό είναι σημαντικό το συγκεκριμένο ηφαίστειο – το πιο ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο όλης της Μεσογείου – να παρακολουθείται συνεχώς σε πραγματικό χρόνο.
Συνέντευξη στον Λάμπρο Δεμερτζή
Θα ήθελα να μας δώσετε τις τελευταίες εξελίξεις από την έρευνα που γίνεται στον υποθαλάσσιο χώρο για το ηφαίστειο Κολούμπου κοντά στη Σαντορίνη.
Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου είναι ένα ενεργό ηφαίστειο, 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σαντορίνης. Μελετάμε το θέμα από το 2001 όταν χαρτογραφούσαμε την περιοχή, ανακαλύπτοντας τη μορφολογία αυτού του υποθαλάσσιου ηφαιστείου και μετέπειτα από το 2006, 2010, 2011 και στη συνέχεια έχουμε επισκεφτεί τον υποθαλάσσιο χώρο πολλές φορές με ωκεανογραφικά σκάφη και με εξειδικευμένα ρομποτικά συστήματα. Έχουμε εξερευνήσει όλο τον χώρο του ηφαιστείου και βέβαια έχει ανακαλυφθεί ένα υποθαλάσσιο ενεργό υδροθερμικό πεδίο σε βάθος 500 μέτρων στη βόρεια πλευρά του κρατήρα του ηφαιστείου του Κολούμπου, όπου υπάρχουν υδροθερμικές καμινάδες που εκπέμπουν αέρια, υγροθερμικά ρευστά και η θερμοκρασία των καμινάδων αγγίζει τους 220 βαθμούς Κελσίου. Το ηφαίστειο αυτό, γνωρίζοντας ότι η έκρηξη στις 27 Σεπτεμβρίου του 1650 είχε προκαλέσει ένα πολύ μεγάλο τσουνάμι το οποίο είχε πλήξει όλες τις ανατολικές ακτές της Σαντορίνης, μας δίνει τη δυνατότητα να το επικαλεστούμε σαν ένα φυσικό εργαστήριο για εμάς τους επιστήμονες. Γιατί αυτό; Ενας σημαντικός λόγος είναι ότι ο κρατήρας του ηφαιστείου καλύπτεται από ένα βακτηριακό υλικό, αποικίες βακτηρίων, οι οποίες ουσιαστικά ζουν σε ακραίες συνθήκες περιβάλλοντος, δηλαδή υψηλές θερμοκρασίες, με χαμηλό ph, έλλειψη οξυγόνου και χρησιμοποιούν τη χημοσύνθεση και όχι τη φωτοσύνθεση για να αναπαραχθούν. Γνωρίζουμε πολύ καλά λοιπόν την ύπαρξη αυτού του ηφαιστείου. Το 1650 δυστυχώς οι κάτοικοι δεν το γνώριζαν και η έκρηξη είχε ως αποτέλεσμα 70 θύματα και πολλές ζημιές στην ανατολική πλευρά. Ομως κάποιοι Έλληνες επιστήμονες συμμετέχουμε σε αποστολές ωκεανογραφίας, ελληνικές αλλά και διεθνείς και χρησιμοποιούμε τα καλύτερα μηχανήματα για την παρακολούθηση αυτού του ηφαιστείου ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
Για να φτάσουμε στα σημερινά, το 2015 ήμασταν για 26 μέρες με ένα πολύ μεγάλο ωκεανογραφικό αμερικάνικο πλοίο, και είχαμε εμποτίσει γύρω από τη Σαντορίνη περίπου ενενήντα υποθαλάσσιους σεισμογράφους. Είχε εκτελεστεί ένα ενεργό σεισμικό πείραμα, έτσι ώστε να κατανοήσουμε και να καταγράψουμε τα μεγέθη, τη γεωμετρία των μαγματικών θαλάμων κάτω από το ηφαίστειο της Σαντορίνης και κάτω από το Κολούμπου. Από την αποστολή εκείνη στην οποία συμμετείχα μαζί με άλλες δύο συναδέλφους διδάκτορες, υπήρξαν αποτελέσματα που αναλύθηκαν από συναδέλφους του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ. Μαζί με τον κ. Παπαζάχο συμμετείχαμε σε αυτήν την επιστημονική δημοσίευση, η οποία μας έδειξε ότι υπάρχει ο μαγματικός θάλαμος που είναι το ηφαίστειο της Σαντορίνης το οποίο προφανώς συσσωρεύει μάγμα, όπως γίνεται σε όλους τους μαγματικούς θαλάμους των ηφαιστείων.
Το σημαντικότερο είναι ότι ο δήμος Θήρας χρηματοδότησε μια ωκεανογραφική αποστολή που εκτελέστηκε στις αρχές Δεκεμβρίου κατά την οποία εμποτίσαμε για πρώτη φορά ένα υποθαλάσσιο παρατηρητήριο μέσα στην καρδιά του Κολούμπου, κοντά στο ενεργό υδροθερμικό πεδίο που μας δίνουν τη δυνατότητα να μετράμε τη θερμοκρασία των αερίων. Υπάρχουν χημικοί σένσορες που μετράνε τα χημικά συστατικά των υδροθερμικών καμινάδων και αντίστοιχα άλλα όργανα για να μετρήσουν τις μεταβολές στο θαλάσσιο πυθμένα. Δεν γίνεται σε πραγματικό χρόνο, διότι σε τέσσερις μήνες θα πρέπει εμείς οι επιστήμονες να πάμε να ανασύρουμε τα όργανα, να πάρουμε τις μετρήσεις, να δούμε τα αποτελέσματα και να εμποτίσουμε ξανά τα μηχανήματα μέσα στην καρδιά του ηφαιστείου. Είναι ένα όμως σημαντικό βήμα, γιατί το ηφαίστειο αυτή τη στιγμή παρακολουθείται από Έλληνες επιστήμονες. Είναι το Εθνικό Πρόγραμμα SANTORY, το οποίο χρηματοδοτείται από ΕΛΙΔΕΚ, από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας σε σε συνεργασία με το Δήμο Θήρας. Αυτή τη στιγμή το ηφαίστειο για πρώτη φορά παρακολουθείται και μετράται.
Όλη αυτή η μεγάλη έρευνα που κάνετε έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον όχι μόνο της επιστημονικής κοινότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και των ξένων μέσων ενημέρωσης. Εγκριτα μέσα ενημέρωσης, όπως είναι η εφημερίδα Guardian, γράφει ότι ενδεχομένως υπάρχει κίνδυνος για τη Σαντορίνη. Ποια είναι η πραγματικότητα; Υπάρχει κάτι που σας προκαλεί ανησυχία;
Δεν υπάρχει καμία ανησυχία, καμία με κεφαλαία γράμματα, για ενδεχόμενη υποθαλάσσια έκρηξη. Ο κόσμος πρέπει να γνωρίζει ότι ένα ηφαίστειο για να εκραγεί δίνει πρόδρομα φαινόμενα, δηλαδή σεισμούς, μεταβολές στην κλίση του εδάφους, αύξηση της θερμοκρασίας των αερίων, αλλαγή της χημικής σύστασης των αερίων και των υδροθερμικών ρευστών. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν έχει παρατηρηθεί. Εμείς, Ελληνες και ξένοι επιστήμονες που συμμετείχαμε στην αποστολή, προσπαθήσαμε να κατεβάσουμε τους τόνους, παρότι το άρθρο δεν λέει κάτι ανησυχητικό, είναι μόνον ο τίτλος που τρομάζει. Δεν γνωρίζουμε πότε θα γίνει η επόμενη υποθαλάσσια έκρηξη του ηφαιστείου Κολούμπου, όπως δεν γνωρίζουμε ότι θα γίνει επόμενη έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Το σημαντικό όμως είναι ότι πλέον γνωρίζουμε την ύπαρξή του εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η ομάδα από το ΕΚΠΑ, η ομάδα του Πανεπιστημίου της Αθήνας σε συνεργασία και με το ΕΛΚΕΘΕ αλλά και με άλλους επιστήμονες στο εξωτερικό, μελετάμε εντατικά αυτό το υποθαλάσσιο ηφαίστειο και γνωρίζουμε πολύ καλά τη συμπεριφορά του. Πριν κάποια χρόνια δεν θα ήμασταν σίγουροι, να λέμε αυτά που λέμε αυτή τη στιγμή. Τώρα όμως είμαστε πολύ σίγουροι. Ξέρουμε το τι γίνεται. Αυτό που απαιτούμε σαν επιστήμονες είναι πραγματικά τα ερευνητικά προγράμματα που είναι αφιερωμένα στο Κολούμπου να συνεχιστούν, ερευνητικές προτάσεις γράφονται και σαφώς θα πρέπει να γίνει κάποια στιγμή σε πραγματικό χρόνο η μετάδοση των δεδομένων που έχουμε μέσα από τα όργανα ελέγχου. Θα πρέπει να μεταφερθούν τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο σε σταθμούς είτε στη Σαντορίνη είτε στην Αθήνα, είτε στα πανεπιστήμια. Για να μπορούμε να παρακολουθούμε σε πραγματικό χρόνο τη συμπεριφορά του ηφαιστείου, όπως γίνεται στα υπόλοιπα υποθαλάσσια παρατηρητήρια της Δυτικής Αμερικής, συγκεκριμένα, για το αξιαν σιμάουντ ένα πολύ μεγάλο υποθαλάσσιο ηφαίστειο στον Ειρηνικό Ωκεανό, όπου υπάρχουν οπτικές ίνες και μεταφέρουν τα δεδομένα των οργάνων που έχουν εμποτιστεί στον υποθαλάσσιο πυθμένα. Αυτό είναι και το επόμενο βήμα της επιστήμης. Αυτή τη στιγμή το πρώτο βήμα από την ελληνική επιστημονική κοινότητα έγινε. Έχουν μπει όργανα μέσα στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο, το επόμενο βήμα είναι να καταφέρουμε πραγματικά να έχουμε σε πραγματικό χρόνο τη μετάδοση των δεδομένων.
Η αποστολή του JOIDES Resolution πότε αναμένεται να ολοκληρωθεί;
Πάμε λοιπόν σε μια άλλη, τη σημαντικότερη ωκεανογραφική αποστολή που έχει εκτελεστεί στα ελληνικά χωρικά ύδατα, την ωκεανογραφική αποστολή expedition 398, δηλαδή με τον JOIDES Resolution που είναι ένα πλοίο γεωτρύπανο, μοναδικό στον κόσμο. Έχει μήκος 143 μέτρα. Η γέφυρα του γεωτρύπανου είναι 62 μέτρα και εκτελεί θαλάσσιες ερευνητικές γεωτρήσεις σε όλο τον κόσμο. Η πρόταση, η οποία κατατέθηκε από Έλληνες και ξένους επιστήμονες, ήταν το Μάρτιο του 2018. Παίρνοντας τα απαραίτητα ιζήματα από τον πυθμένα γύρω από τη Σαντορίνη, θα μας δείξει πόσες ηφαιστειακές εκρήξεις έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία τρία εκατομμύρια χρόνια. Ποιο είναι το δυναμικό των εκρήξεων αυτών, πόσο μεγάλες ήταν, ποιος ο όγκος τους, το δυναμικό τους, πώς επηρεάζεται η τεκτονική, πώς ήταν παλαιογεωγραφικά ο χώρος. Γνωρίζουμε λοιπόν, ότι ο χώρος αυτός πριν λίγα χρόνια δεν ήταν μόνο θάλασσα, υπήρχε και χέρσο τμήμα, άρα θα ξέρουμε την παλαιογεωγραφική εξέλιξη και. αντίστοιχα, όταν θα κάνουμε τις γεωτρήσεις μέσα στην καρδιά της καλδέρας, θα γνωρίσουμε το μέγεθος της μεγάλης μινωικής έκρηξης και θα κατανοήσουμε πόσο μεγάλες αντίστοιχα ήταν οι εκρήξεις μέσα από την παλιά και τη Νέα Καμένη. Κυριολεκτικά και χωρίς κανένα ίχνος υπερβολής η γεωλογική ιστορία της Σαντορίνης αυτή τη στιγμή ξαναγράφεται σχεδόν από το μηδέν, λόγω του ότι έχουμε τώρα και τη γνώση για το τι γίνεται στο βυθό της θάλασσας και όχι μόνο το τι συμβαίνει στα χερσαία ουσιαστικά ιζήματα, δηλαδή στην ηφαιστειακή τέφρα που συναντάμε πάνω στη Σαντορίνη. Είναι η σημαντικότερη αποστολή. Είμαστε 50 επιστήμονες, 117 άτομα πλήρωμα. Από αυτούς οι 55 είναι επιστήμονες σχεδόν από όλο τον κόσμο, από 13 χώρες, με διαφορετικές ειδικότητες. Εδώ είναι παλαιοντολόγοι, ηλεκτρολόγοι, τεκτονικοί, γεωφυσικοί, χημικοί, βιολόγοι, φυσικοί. Ολοι μαζί συνεργάζονται άριστα, συνθέτουν τα αποτελέσματα τους και για κάθε μια ξεχωριστή θέση γεώτρησης βγαίνουν και κοινά αποτελέσματα. Άρα λοιπόν, οι επιστήμονες που συμμετέχουμε σε αυτή την αποστολή θα είμαστε και αυτοί οι οποίοι θα ξέρουμε με ακρίβεια το δυναμικό των ηφαιστειακών εκρήξεων της περιοχής της Σαντορίνης.
