Σεισμός: Φυσικές καταστροφές και η επίδραση στην ψυχική μας ζωή
Μια φυσική καταστροφή αποτελεί εξ ορισμού ένα τραυματικό γεγονός, με επιπτώσεις σε ατομικό, συλλογικό και θεσμικό επίπεδο. Σε κάθε ένα από αυτά τα επίπεδα, η αντιμετώπιση που θα λάβει έχει τις βάσεις της στο παρελθόν (πρότερες εμπειρίες, πρόληψη), συμβαίνει στο παρόν (άμεση αντιμετώπιση), αλλά και στο μέλλον (μακροπρόθεσμη επεξεργασία). Όταν βρίσκεται κανείς εν μέσω μιας τέτοιας κρίσης, κινητοποιούνται ψυχικά μηχανισμοί που αφορούν στην επιβίωση του ατόμου, όπως το ένστικτο πάλης/ παγώματος/ φυγής (fight/ freeze/ flight) και η επιστράτευση των διαθέσιμων ψυχικών πόρων του ατόμου προς αυτό το σκοπό. Με βάση την πυραμίδα της ιεράρχησης των αναγκών του Αμερικανού ψυχολόγου,A. Maslowόπου στη βάση τίθεται η επιβίωση, και στην κορυφή η έννοια της αυτοπραγμάτωσης, όταν έρχεται κανείς αντιμέτωπος με την απειλή μιας φυσικής καταστροφή, θα χρειαστεί να επιστρέψει σε πρότερα επίπεδα αυτής της πυραμίδας, έως ότου καταφέρει να οργανωθεί με ασφάλεια, να εκπληρωθούν οι βασικές του ανάγκες, και να μπορέσει ξανά να ανέβει σιγά σιγά προς τα επόμενα επίπεδα. Βάσει της οπτικής αυτής, ερχόμενοι αντιμέτωποι με μια φυσική καταστροφή ή με μια κατάσταση κρίσης, είναι σημαντικό να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να κάνει ένα βήμα πίσω, να σεβαστεί τις ανάγκες που επιβάλλει η νέα αυτή κατάσταση, καθώς και τις εγγενείς μας ευαλωτότητες, αλλά πρωτίστως να μπορέσουμε να οργανωθούμε ψυχικά στο εδώ-και-τώρα, επιστρατεύοντας τους ψυχικούς και σωματικούς μας πόρους προς αυτή την κατεύθυνση.
Ο άνθρωπος είναι ένα ιδιαίτερα προσαρμοστικό ον. Έχει ιστορικά καταφέρει να ανταπεξέλθει σε ποικίλες προκλήσεις που του έθεσε η φύση, με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο. Το κύριο όπλο του και ο βασικός λόγος για τον οποίο αυτό ήταν εφικτό, είναι η συνύπαρξή του σε ομάδες με άλλους ανθρώπους. Έτσι, λοιπόν, σε μια κατάσταση κρίσης είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη την ισχύ που έχουμε εν τη ενώσει, και να την αξιοποιούμε προς όφελός μας. Συλλογικά τραύματα, άλλωστε, πάντοτε θα χρήζουν και μιας συλλογικής επεξεργασίας και νοηματοδότησης, πέραν αυτής που θα πραγματοποιήσει ο καθένας απόεμάς ξεχωριστά.
Υπό μια έννοια, λοιπόν, θα μπορούσαμε να δούμε και κάποια φωτεινά σημεία σε αυτές τις καταστάσεις, τα οποία μπορούν να γίνουν ορατά ίσως μόνο αφότου έχουμε βγει από την οξεία φάση μιας κρίσης. Η επιστροφή «στις βάσεις» ψυχικά μπορεί να σημαίνει την απόδοση ενός πιο απλού και αυθεντικού για τον καθένα μας νοήματος όσον αφορά στους στόχους και στα ιδανικά μας. Ειδικά στη σύγχρονη εποχή της υπερπληροφόρησης και της αποξένωσης από τον συνάνθρωπο, καταστάσεις κρίσεων μας φέρνουν πιο κοντά, δίνουν ένα κοινό πεδίο στο οποίο μπορούμε να υπάρξουμε ξανά ως ισότιμα και ενεργή μέλη μιας κοινότητας, και μας «πιέζουν» να θυμηθούμε τι είναι για εμάς πιο σημαντικό. Είναι ανθρώπινο να δυσκολευόμαστε, να πενθούμε αυτό που χάσαμε, να αποτυγχάνουμε, να παλεύουμε για το καλύτερο, αλλά και να ζητάμε βοήθεια. Ας κάνουμε, λοιπόν, ο καθένας μια ατομική και μαζί μια συλλογική προσπάθεια να βγούμε και από αυτή την κρίση ασφαλείς, και λίγο ακόμη πιο σοφοί.
Κωνσταντίνος Τ. Δουλγέρης
Κλινικός Ψυχολόγος Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας ΒΑ Κυκλάδων ΕΠΑΨΥ
Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών
