Τόνια Παντελαίου: Το πολύτιμο νερό των Κυκλάδων

Οι Κυκλαδίτες από τα πανάρχαια χρόνια είχαν χρησιμοποιήσει κάθε μέσο για τη μέγιστη δυνατή εξοικονόμηση στη χρήση του νερού και βέβαια την επιμελή συλλογή και αποθήκευσή του. Τα γνωστά ξερολιθικά τοιχία που κεντούν το κυκλαδίτικο τοπίο στο σύνολό του, εκτός από την καθοριστική τους συμβολή στη δημιουργία καλλιεργήσιμου εδάφους, διασφάλιζαν επίσης τη μεγιστοποίηση της συγκράτησης του νερού της βροχής και την κατείσδυσή του στους υπόγειους φυσικούς υδροφορείς. Καθεμιά από τις σπανιότατες πηγές αναδεικνυόταν σε τόπο ιερό.

Οι καλλιέργειες προφανώς προσαρμόζονταν στο άνυδρο τοπίο. Τα περισσότερα από τα φυτά που καλλιεργούνταν ήταν ξερικά, δηλαδή δέντρα ή φυτά που μπορούσαν να αναπτυχθούν χωρίς πότισμα και να επιβιώσουν στον δυνατό ήλιο και στα άγρια μελτέμια. Ο ίδιος γνώμονας καθοδηγούσε βέβαια την οποιαδήποτε ανθρώπινη δομική παρέμβαση, είτε αυτή γινόταν για δημόσια χρήση (π.χ καλντερίμια, τεχνικά έργα) είτε για ιδιωτική (κατοικίες, στέρνες), όπου με κάθε τρόπο εξασφαλιζόταν η συλλογή, η επανάχρηση και η εξοικονόμηση των υδάτινων πόρων τόσο στη φάση της κατασκευής όσο και στην φάση της λειτουργίας τους. Σε ορισμένα νησιά, όπως η Σίφνος, υπήρχε ειδικό σύστημα για τον διαμοιρασμό του νερού ανάμεσα στους αγρότες.

Ολα αυτά άλλαξαν βέβαια τον τελευταίο μισό αιώνα, αρχικά με την επέλαση του τσιμέντου και τη βαθμιαία εγκατάλειψη της γεωργικής γης, που είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη και τη φθορά των αρχαίων τρόπων και υποδομών, και έπειτα με την επέλαση τεράστιων αριθμών επισκεπτών και αντίστοιχων κτιρίων που δημιουργήθηκαν ακολουθώντας τα γνωστά αστικά δυτικά πρότυπα, δηλαδή με τρόπους και λειτουργίες που όχι μόνο δεν παίρνουν υπόψη τους τις νησιωτικές ιδιαιτερότητες, αλλά κυριολεκτικά ασελγούν πάνω στο σώμα των νησιών. Γιατί τι άλλο από ασέλγεια είναι το να θέλεις (και να σου επιτρέπεται!) να διατηρείς πισίνα και τζακούζι σε έναν τόπο όπου πριν από λίγα χρόνια οι άνθρωποι δεν είχαν να ποτίσουν τις ντομάτες και τα πεπόνια τους; Τι άλλο από ασέλγεια είναι να φυτεύεις ολόκληρες εκτάσεις με γκαζόν και κάθε είδους υδρόφιλα φυτά στον τόπο όπου φυτρώνει και ζει το θυμάρι, η ρίγανη και το φασκόμηλο, που καταφέρνουν το ελάχιστο ετήσιο νεράκι των βροχοπτώσεων να το μετουσιώσουν σε πολύτιμα θεραπευτικά αρώματα και χυμούς;

Ε, αυτή η ασέλγεια φαίνεται πως ήρθε ο καιρός να πληρωθεί. Οι ελάχιστες βροχοπτώσεις των τελευταίων ετών, σε συνδυασμό με τη δραματικά αυξανόμενη κατανάλωση του νερού εξαιτίας τη διαρκούς μεγέθυνσης τόσο των τουριστικών όσο και των δομικών μεγεθών, έχει φέρει το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Στο ένα νησί μετά το άλλο εμφανίζονται φαινόμενα λειψυδρίας. Φράγματα και πηγάδια στεγνώνουν, οι αφαλατώσεις δεν επαρκούν, το νερό γίνεται αγαθό σε ανεπάρκεια και η ποιότητά του πέφτει κατακόρυφα. Και βέβαια δεν πληρώνεται με κάποια αναλογία που βαραίνει περισσότερο τους κύριους ενόχους.

Ηδη στη Νάξο, όπου εδώ και καιρό οι γεωτρήσεις φτάνουν σε βάθος 600 μέτρων καταναλώνοντας αρχαϊκά κοιτάσματα νερού, τώρα αποφασίστηκαν σημαντικές αυξήσεις της τιμής του νερού. Οι άνθρωποι διαμαρτύρονται για τις αυξήσεις, οι οποίες κατά πως φαίνεται θα επιβαρύνουν εξίσου τους μικρούς όσο και τους μεγάλους καταναλωτές. Το «Ολοι μαζί τα φάγαμε» γίνεται «Ολοι μαζί το ήπιαμε» και τελικά έχει την ίδια (αναλογικά) επιβάρυνση το νοικοκυριό που καταναλώνει για την καθημερινή του χρήση, με το ξενοδοχείο που καταναλώνει για να τροφοδοτεί πισίνες, γκαζόν και τα αμέτρητα ντους των πελατών του.

Στην Πάρο, όπου πρόσφατα μάθαμε πως «φιλοξενούμε» πάνω από 1.500 πισίνες (αν και από το 2012 το ΓΠΣ της Πάρου τις απαγορεύει!) και ότι ένα ποσοστό 60% της συνολικής κατανάλωσης νερού χρησιμοποιείται για ποτίσματα κήπων στα εκτός σχεδίου «ανάκτορα», πίνουμε ήδη νερό από τις αφαλατώσεις, αφού κατά πώς φαίνεται το ποιοτικό φυσικό νερό των δημοτικών γεωτρήσεων έχει εξαντληθεί και βγάζει χωμάτινες αποχρώσεις. Τις τελευταίες μέρες στη ΝΑ Πάρο, στην περιοχή του Δρυού, το νερό της βρύσης είναι έγχρωμο, με καφετί ανταύγειες. Μια ακόμα ένδειξη ότι ο υπόγειος υδροφορέας έχει εξαντληθεί και η δημόσια γεώτρηση πλέον βγάζει λάσπη.

Για να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση η κυβέρνηση φαίνεται να προτίθεται να εγκαταστήσει «σύνθετα έργα» αποτελούμενα από ανεμογεννήτριες, φράγματα και αφαλατώσεις. Το μόνο που δεν φαίνεται να τους περνά από το μυαλό είναι η μείωση του τουρισμού και της δόμησης, ο περιορισμός της έκδοσης αδειών για ιδιωτικές γεωτρήσεις (που είναι ήδη αναρίθμητες) και η φροντίδα για τις αρχαίες μας υποδομές (ξερολιθιές, στέρνες κ.ά.) και όλα τα άλλα που επί χιλιετίες κράτησαν τα νησιά ζωντανά.

Αντίθετα, ετοιμάζουν ένα χωροταξικό σχέδιο για τον τουρισμό που κυριολεκτικά επιτρέπει το κτίσιμο παντού, ακόμα και στις βραχονησίδες. Δηλαδή ένα σχέδιο που συνεχίζει και εντείνει τη δόμηση και μέσω αυτής τη ληστρική εκμετάλλευση και καταστροφή όλων των φυσικών πόρων των νησιών και πρωτευόντως της ίδιας της γης και του πολύτιμου νερού.

Η Τόνια Παντελαίου είναι οικονομολόγος, εκπαιδευτικός, μέλος της Κίνησης Πολιτών Πάρου