«Βούλιαξαν» τα νησιά μας, «βουλιάζει» και η ποιότητα
Το τριήμερο πέρασε, ο κόσμος που βρέθηκε στα νησιά μας απόλαυσε τις «μίνι» διακοπές του, οι νησιώτες μας είδαν τα καταστήματα , τα καταλύματα να γεμίζουν από επισκέπτες και όλοι ήταν χαρούμενοι. Ή μήπως όχι; Το τελευταίο διάστημα πληθαίνουν τα άρθρα και οι αναρτήσεις που αφορούν σε νησιά της χώρας μας και αναφέρουν ότι οι περιβαλλοντικοί πόροι δέχονται πιέσεις, ότι οι κάτοικοι δεν «αντέχουν άλλο» να υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής τους, ή/και ότι η μάστιγα του real estate κινδυνεύει να «ισοπεδώσει» το τοπίο και την ομορφιά των προορισμών. Η μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου του καθηγητή Γιάννη Σπιλάνη από το Τμήμα Περιβάλλοντος και το Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης είναι αποκαλυπτική για το μέλλον των νησιών μας.
Του Λάμπρου Δεμερτζή
Τί σκέφτεσαι όταν αποφασίζεις να επισκεφθείς ένα κοσμοπολίτικο νησί Αύγουστο; Λίγο-πολύ την ακρίβεια, το κόστος διαμονής, το μέτριο σέρβις σε πολλά υπηρεσίες και το που θα βρεις κενό στην παραλία για να απολαύσεις τον ήλιο και την θάλασσα των Κυκλάδων. Σενάριο «εφιαλτικό» και για άλλους λόγους όπως ο περιορισμένος χώρος και οι ανύπαρκτες συχνά θέσεις πάρκινγκ για να υποστηρίξουν την αυξημένη κυκλοφορία αυτοκινήτων, την αδυναμία του συστήματος υγείας με ελλείψεις γιατρών. Ταυτόχρονα δεν είναι καλύτερη η κατάσταση για όσους αποφασίζουν να «δουλέψουν σεζόν» στους τόπους αυτούς: ανασφάλιστη εργασία και ακατάλληλες συνθήκες διαμονής για τους εργαζομένους, διπλά ωράρια με χαμηλές αμοιβές, και πολλά άλλα. Συγχρόνως, στο βωμό της βραχυχρόνιας μίσθωσης , κάτοικοι των νησιών (εκπαιδευτικοί, φοιτητές, περιστασιακά εργαζόμενοι) αναγκάζονται να φύγουν από τα «προσωρινά» τους σπίτια, ενώ όσοι μόνιμοι παραμένουν, ξεχνούν τις βόλτες στο κέντρο και περιμένουν να απολαύσουν ξανά τον τόπο διαμονής τους όταν πλέον το νησί θα έχει «αδειάσει». Φαίνεται λοιπόν, ότι ο τουρισμός πάνω από ένα όριο ανάπτυξης αντί να βελτιώνει την ποιότητα της ζωής των ντόπιων την χειροτερεύει και ο προορισμός από «παράδεισος» μετατρέπεται σε «κόλαση».
Στροφή στον βιώσιμο τουρισμό
Πράγματι, πόσο αντέχουν οι προορισμοί από τη πίεση που ασκεί η τουριστική δραστηριότητα; Στο νέο αυτό περιβάλλον, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού «πιέζει» για στροφή προς τον βιώσιμο τουρισμό. Θεμελιώδες ζητούμενο για την τουριστική δραστηριότητα είναι να προσδιοριστεί το αποτύπωμα που αφήνει σε κάθε τόπο, το οποίο αντιστοιχεί στην συνισταμένη των επιπτώσεων στο περιβάλλον, την τοπική κοινότητα, και την οικονομία. Το αποτύπωμα υπολογίζεται σε επίπεδο παγκόσμιο, χώρας και περιφερειών και συνδέεται με την έννοια της φέρουσας ικανότητας του κάθε προορισμού ξεχωριστά. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, η φέρουσα ικανότητα αντιστοιχεί στον μέγιστο αριθμό ανθρώπων που μπορούν να επισκεφτούν ταυτόχρονα έναν τουριστικό προορισμό, χωρίς να υποβαθμίζεται η ποιότητα της εμπειρίας και η ικανοποίηση των επισκεπτών αλλά ούτε και η ευημερία των κατοίκων σε βάθος χρόνου. Σε αντίθετη περίπτωση, ο τουρισμός χαρακτηρίζεται ως «μη βιώσιμος».
Ήδη έχουν ξεκινήσει σχετικές μελέτες στην Τήνο και στη Σέριφο, ενώ αναμένεται να ξεκινήσει και αυτή για τη Μήλο. Στην προσπάθεια αναζήτησης του βέλτιστου σεναρίου για κάθε νησί, καθοριστική συμβολή έχουν όλοι (κάτοικοι, επιχειρηματίες, εργαζόμενοι, τουρίστες), καθώς καλούνται να συμπληρώσουν τα ανάλογα ερωτηματολόγια και να συμμετέχουν ενεργά σε ανοιχτές συζητήσεις έτσι ώστε να γίνει όσο το δυνατό καλύτερα η καταγραφή της κατάστασης που βιώνουν, αλλά κυρίως να συμβάλλουν στη διαμόρφωση του οράματος για το μέλλον του τόπου τους.
Τι λένε όμως οι ειδικοί; Ας δούμε τι λέει ο καθηγητής Γιάννης Σπιλάνης από το Τμήμα Περιβάλλοντος και το Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης.
Θεωρούσαμε πάντοτε ότι η λέξη τουρισμός έχει θετική έννοια. Τελικά όμως φαίνεται ότι έχει άσχημο και αρνητικό αποτύπωμα σε πολλούς τομείς και κυρίως στην ποιότητα ζωής των κατοίκων. Γιατί εδώ είναι το μεγάλο ζήτημα και η έρευνα που έχετε κάνει εσείς στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Είναι γεγονός ότι η συζήτηση που γίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο και επειδή το Παρατηρητήριο μας είναι ένα παρατηρητήριο κάτω από την εποπτεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, ορίζει ως μία προϋπόθεση να κάνουμε αυτή την έρευνα “ικανοποίησης κατοίκων”. Αυτό δεν είναι κάτι το οποίο γινόταν παλιότερα. Κοιτάγαμε τα οικονομικά αποτελέσματα του τουρισμού, την απασχόληση και από εκεί και πέρα τα υπόλοιπα δεν φαινόταν να ενδιαφέρουν. Όμως η συζήτηση θα έλεγα ότι από την αρχή της προηγούμενης δεκαετίας, όταν ξεκίνησε το δίκτυο των παρατηρητηρίων ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, έβαλε τα θέματα της φέρουσας ικανότητας, δηλαδή πόσο αντέχει το περιβάλλον στην τουριστική πίεση. Αλλά έβαλε και θέματα ποιότητας ζωής των ανθρώπων, της καθημερινότητας τους. Ολα αυτά τα θέματα, είμαστε υποχρεωμένοι με βάση το πρωτόκολλο συνεργασίας που έχουμε μαζί τους, να τα εξετάζουμε και αυτό προσπαθούμε να κάνουμε. Το κάναμε για κάποια χρόνια μόνο με δευτερογενή δεδομένα που βρίσκουμε έτοιμα από την στατιστική υπηρεσία, αλλά δεν καταφέραμε να πάμε λίγο πιο χαμηλά γιατί, δυστυχώς η ευτυχώς, το Αιγαίο έχει πάρα πολλούς προορισμούς.
Έχετε κάνει όμως έρευνες σε κάποια νησιά των Κυκλάδων. Τι γίνεται αν κάποιος επιστήμονας μιλήσει για φέρουσα ικανότητα; Τον κοιτάνε και λένε τι μας λέει τώρα, εδώ εμείς έχουμε τον τουρισμό μας, έχουμε τα λεφτά μας έρχονται άφθονα τα τα ευρώ; Αρχίζει να τους προβληματίζει όταν βλέπουν ότι δεν έχουν πού να παρκάρουν, όταν βλέπουν ότι το νησί δεν μπορεί να φιλοξενήσει τόσο κόσμο, όταν βλέπουν ότι οι υποδομές και η ιατρική περίθαλψη είναι προβληματική; Αρχίζουν λίγο λίγο να μπαίνουν στη διαδικασία να «ψαχτούν»;
Αρχίζουν. Δεν είναι κυρίαρχη αντίληψη και καλώς η κακώς, επειδή ο τουρισμός είναι μονοκαλλιέργεια στα νησιά μας, κάνουν αυτό που λέμε την καρδιά τους πέτρα. Λένε, θα περάσουν οι τρεις μήνες, τέσσερις μήνες, πέντε μήνες, θα μείνουμε ήσυχοι μετά. Βέβαια στη Σαντορίνη αυτό έχει καταντήσει να μην υπάρχει, αλλά στα πιο πολλά νησιά η σεζόν είναι πολύ μικρότερη. Επομένως όλοι λένε θα δουλέψω 18 ώρες την ημέρα για μερικούς μήνες και μετά θα ησυχάσω, θα κάνω διακοπές, θα φύγω κλπ. Αυτό οφείλεται κυρίως σε αυτό που είπα, ότι ο τουρισμός είναι μονοκαλλιέργεια. Η κουβέντα περί υπερτουρισμού ήλθε κυρίως από τις μεγάλες πόλεις. Και στην Αθήνα υπάρχει πια έντονη αυτή η δυσαρέσκεια, μια και καταρχήν δεν βρίσκει κανείς εύκολα σπίτι. Αρχίζουν και είναι πράγματα πολύ πιο ακριβά. Αλλάζει, αλλάζουν γειτονιές και αυτό ενοχλεί, όπως έγινε στη Βαρκελώνη, όπως έγινε και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Ευρώπης γιατί διαμαρτύρονται, κυρίως οι άνθρωποι που δεν έχουν άμεση σχέση με τον τουρισμό, αλλά υφίστανται τις αρνητικές συνέπειες. Στα νησιά μας η κατάσταση είναι διαφορετική. Προφανώς υπάρχει μεγάλη δυσαρέσκεια των δημόσιων λειτουργών που δεν βρίσκουν σπίτι ή όταν βρουν κάτι είναι πανάκριβο και πρέπει να φύγουν πριν τελειώσει η σεζόν. Υπάρχει μεγάλη δυσαρέσκεια στους εργαζόμενους, οι οποίοι… τι να πούμε; Πώς να περιγράψουμε τις συνθήκες εργασίας;
Γιατί δεν είναι μόνο εργασίας, είναι και της διαμονής. Τις ελάχιστες ώρες που ξεκουράζονται. Και βέβαια οι αμοιβές έχουν μειωθεί ιδιαίτερα. Το συζητάμε με πάρα πολλούς ανθρώπους που παλιότερα δεν έκαναν βέβαια καριέρα, αλλά κάνανε μια σεζόν και λέγανε «θα κάνω τη σεζόν και θα πάρω ένα μηχανάκι με δάνειο. Αλλά τώρα ούτε αυτό δεν καταφέρνουμε πια».
